ده تکنیک جهانی پرورش خلاقیت کدام اند؟

چگونه خلاقیت را افزایش دهیم؟

    تداعى آزاد (free association): یک تکنیک روانشناختی است که در آن خود را فارق از مسائل دیگر رها می کنید.
    ایجاد طوفان فکری (Brainstorming)
    نقشه ذهنی (Mind Mapping): گروهی از افراد یک مسئله را بر روی یک تخته یا برگه می نویسند و سپس، ایده های مرتبط را در مورد آن مسئله یادداشت می کنند و سپس ارتباط آن ها را با هم مشخص می کنند.
    ایده پردازی (Idea Generation)
    پذیرای ایده های جدید بودن (Open-mindedness)
    تصاویر غنی (Rich Pictures)
    تجسم آینده (Envisaging the future)
    موقعیت های ایفای نقش (Role-Play Situations)
    تحلیل و بررسی (Analysis): یاد بگیرید ابتدا مسئله خود را درک کنید. پرسشگری یکی از مهم ترین نکات در این بخش است.
    ایجاد ذهنیت باز (Open Minded): برای ایده پردازی نیاز ندارید از پیش داوری های همیشگی استفاده کنید. شما باید کلیشه های همیشگی خود را به چالش بکشید. تفکر نقادانه مقدمه ای برای رسیدن به تفکر خلاقانه است.
    توانایی حل مسئله (Problem solving): راه حل های خود را برای موضوعات ارایه دهید. برای حل مسئله باید قدرت ریسک پذیری بالایی هم داشته باشد تا شجاعت حل کردن مشکلات را بدست آورید.
    سازمان یافتگی در تصمیم گیری ها (Organization): سعی کنید ایده های خودتان را به صورت سازمان یافته به هم وصل کنید.
    ارتباطات (communication): گسترش روابط اجتماعی به شما کمک می کند تا ایده های جدید را از دل ایده های دیگران دریابید.

تکنیک اسکمپر SCAMPER چیست ؟

اسکمپر SCAMPER حروف ابتدای واژه هایی سوال انگیز است که ما را در دستیابی به ایده های نو راهنمایی می کنند.

به وسیله اسکمپر می توان سوالاتی را طرح کرد و از طریق آن ها به جوانب مسئله آگاه شد.

کاربرد اسکمپر:

کاربرد اصلی این تکنیک در ایده یابی فردی می باشد اما می توان برای گروه ها نیز به نحوی اثر بخش از آن استفاده کرد. هدف اصلی این تکنیک به حرکت در آوردن قدرت تصور در جهات مختلف و ضروری ست که از طریق پرسیدن سوالاتی ایده بر انگیز حاصل می شود. در نهایت با افزایش ایده ها، کیفیت ایده ها نیز ارتقاء می یابد.

روش اجرای اسکمپر:

روش کار به این شکل است که هفت نوع سوال با موضوعات طرح شده در اسکمپر (که پایین تر می خوانید) در مورد موضوع اصلی طرح می کنیم و به آن جواب می دهیم. سپس سوال ها و جواب ها را می خوانیم؛ اگر در بین آن ها موردی وجود داشت که می توانست به یک راه حل خوب تبدیل شود یا اینکه به کمک شان محصولی جدید را ابداع کرد ویا محصول فعلی را بهبود بخشید، می توان روی آن ها فکر کرده و بیشتر روی شان کار کنیم.

موضوعات و مثال برای روش اسکمپر:

واژه اسکمپر (SCAMPER) از ابتدای هفت موضوع داخل آن گرفته شده.

برای درک بهتر از این روش، برای هر موضوع اسکمپر یک سوال هم به عنوان مثال برای روش اسکمپر آورده ایم:

جایگزینی (Substitute)
مثلا: به جای قانون های فعلی، چه قانون های دیگری می توان وضع کرد؟

ترکیب (Combine)
مثلا: اگر این محصول را با یک محصول دیگر ترکیب کنیم، چه چیز جدیدی ساخته می شود؟

تطبیق دادن (Adapt)
مثلا: چه موضوعات و ایده های دیگری هستند که می توانند الهام بخش ما باشند؟

اصلاح (Modify)
مثلا: اضافه کردن چه چیزی به این محصول، آن را بهتر می کند؟

کاربرد دیگر (Put to Another Use)
مثلا: آیا می توانیم از همین محصول در یک حوزه دیگر استفاده کنیم؟
می شود ضایعات این محصول را بازیافت کرد و چیز جدیدی از آن ساخت؟

حذف (Eliminate)
مثلا: کدام اجزا، قانون ها یا ویژگی ها قابل حذف هستند؟

وارونه کردن (Reverse)
مثلا: اگر این پروسه را کلا برعکس کنیم چه می شود؟
اگر ترتیب وقایع را عوض کنیم چطور؟
اگر سعی کنیم دقیقا برعکس کاری که می خواهیم بکنیم را انجام بدهیم چه اتفاقی می افتد؟

برای به خاطر سپاری واژگان SCAMPER می توانید از عبارت فارسی «حکومت آج» هم استفاده کنید (حذف- کاربرد دیگر- وارونه سازی-مناسب کردن برای یک هدف دیگر- ترکیب- اصلاح- جایگزینی)

تکنیک خلاقیت شش کلاه تفکر

تکنیک شش کلاه تفکر هم در تجارت و هم خلاقیت کاربرد دارد.
در این تکنیک یک مسئله از نگاه شش سلیقه فکری بررسی می شود.
مثلا بعضی افراد دائما در حال انتقادند یا برخی دیگر بسیار مثبت نگرند؛ در شش کلاه شما کلاه تک تک این افراد را بر سر می گذارید و با عینک آن ها به مسئله نگاه می کنید! این به شما کمک می کند تا مکعب یک مسئله را از شش وجه بررسی کنید.
در این روش هر کلاه یک رنگ دارد که نماد طرز فکر و منش فکری افراد است.

کاربرد تکنیک شش کلاه:

تکنیک شش کلاه به ما کمک می کند قالب های معمول فکری مان را بشکنیم و خودرا جای دیگران بگذاریم و مثل دیگرانی که شبیه ما نیستند فکر کنیم. این قالب شکنی باعث بروز خلاقیت می شود. در نهایت شما می توانید به یک کل نگری از مسئله دست پیدا کنید.

شیوه استفاده از شش کلاه:

روش کار این است که هر بار به سبک یکی از این کلاه ها فکر کنید و نتایج را بنویسید.
وقتی نوبت به کلاه آبی رسید کل مسئله را از نو، با نگاهی کامل شده دوباره بررسی کنید.

شش کلاه تفکر در تیم ها:

این روش به شکل تیمی نیز کاربرد دارد؛ می توانید هریک اعضای تیم خودرا به نحوی انتخاب کنید که طرز فکرشان به سبک یکی از کلاه ها باشد. یا اینکه در جلسات به نوبت بخواهید افراد مثل یکی از کلاه ها فکر کنند.

کلاه های 6 کلاه:

اما کلاه های شش کلاه چگونه فکر می کنند؟
ویژگی های فکری هر یک از این شش شخصیت را از لحاظ حسی بودن یا منطقی بودن و مثبت نگری یا منفی نگری بخوانید:

کلاه سفید:

کسی که کلاه سفید بر سر دارد با توجه به واقعیت ها مسئله را تحلیل می کند و احساسات را دخیل نمی کند.
مثل یک رایانه است.
تمرکز او بیشتر متوجه اطلاعات و ارقام است و قضاوت و پیش داوری خودرا دخالت نمی دهد.
این فرد فقط واقعیت ها را بیان می کند اما به تحلیل آن ها ورود نمی کند.

کلاه قرمز:

فرد کلاه قرمز بیشتر متوجه جنبه های احساسی مسئله است.
وقتی این کلاه را بر سر دارید ممکن است با اینکه یک راهکار منطقی ست بگویید احساس خوبی نسبت به آن ندارید! کلاه قرمز در مقابل سفید است.

کلاه سیاه:

سبک تفکر این کلاه به بروز نظرات منفی منطقی منجر می شود.
باید توجه داشت بیان نظرات بی منطق منفی ارزشی ندارد.
این کلاه دلایلی از سنخ تجربه و واقعیات برای شکست ایده مطرح می کند.
در واقع این کلاه نقاط ضعف را بیان می کند. این کلاه می توان مانع بسیاری از اشتباهات در آینده گردد.

کلاه زرد:

کلاه زرد نقاط مثبت مسئله را بررسی می کند.
این کلاه فرصت ها را می بیند و کمک می کند با آن ها چاره اندیشی کنیم.

کلاه سبز:

کلاه سبز یک فرد ساختار شکن است؛
دائما می خواهد راه حل های نو و جدید ارائه کند و تحولی ایجاد کند.
او از تفکرات متفاوت استقبال می کند.

کلاه آبی:

فرد کلاه آبی در پایان شروع به وارسی دوباره نظرات کلاه های دیگر می کند.
او به همه جوانب نگاه می کند و روشی منطقی در پیش دارد تا بتواند بهترین تصمیم را اتخاذ کند.
کلاه آبی کل نگر و با دیدی همه جانبه مسئله را بررسی می کند و همین باعث بروز خلاقیت می شود.

تکنیک دلفی در کارآفرینی و خلاقیت به زبان ساده

این روش بسیار شبیه به تکنیک طوفان ذهنی است اما افراد هیچ گاه گروهی در یک جلسه جمع نمی شوند و در واقع رویارویی مستقیم رخ نمی دهد.

کاربرد تکنیک دلفی:

فلسفه تکنیک دلفی این است که افراد در طوفان فکری به علت خجالت نمی توانستند بعضی از ایده ها را مطرح کنند، اما در این روش افراد به صورت کلامی درگیر بحث نمی شوند.

روش تکنیک دلفی:

رئیس گروه موضوع را به همه اعلام می کند و هریک از افراد جداگانه ایده های شان را کتبی (حتی بدون ذکر نام) برای رئیس گروه ارسال می کنند. او هم ایده ها را برای تک تک اعضا ارسال می کند و از آنان می خواهد نسبت به ایده های پیشنهادی فکر کنند و اگر ایده ی جدیدی به نظرشان آمد اضافه کنند. این عمل چند بار تکرار می شود تا درنهایت اتفاق آرا به دست آید.

چه موقع از فن دلفی استفاده می شود؟

• وقتی نظر اعضای یک تیم در مورد موضوع یا شخصی لازم است بی آنکه رویارویی آنان سبب خطا در قضاوت شود.
• وقتی اعضای تیم در یک جا نباشند.
• زمانی که لازم است اعضا نسبت به چیزی آگاهانه و مسئولانه نظر بدهند یا تصمیم بگیرند.
• وقتی حضور چهره های بالادست و فشار همتایان بر نظرات اثر می گذارد.

سایر تکنیکهای نوآوری

در نهایت تکنیک های ساده تری را نیز برای خلاقیت و نوآوری تقدیم می کنیم:

طوفان ذهنی:

طوفان ذهنی یکی از شیوه های برگزاری جلسات مشاوره و دستیابی به انبوهی از ایده ها برای حل خلاق مسائل می باشد.
درواقع یک جمع از طریق طوفان ذهنی می کوشند برای یک مسئله، با انباشتن تمام ایده هایی که به طور خود به خود و درجا به وسیله اعضا ارائه می شود، راه حلی بیابند.

تکنیک «چرا؟»

تکنیک “چرا” دقیقا مثل چراهای مکرر یک کودک است؛
کودکان برای گسترش فهم خود از دنیای اطرافشان از والدین می پرسند. با این تفاوت که در بزرگسالی باید یآموخته های مان را زیر سوال ببریم.
برای شناسایی و تعریف درست و کامل مسئله می توان از این تکنیک استفاده کرد.
استفاده از این تکنیک به ما کمک می کند تا موقعیت و وضعیت را بهتر و روشن تر مشخص کنیم و در فرآیند آن به ایده های جدیدی دست یابیم.

توهم خلاق:

خیلی اوقات آنچه را که فکر می کنیم واقعیت است، واقعیت نیست. واقعیت ها با پنج حس انسان درک می شوند. چیزهایی که چشم می بیند و طوری که مغز آن را تفسیر می کند باعث این خطا می شود. منظور و هدف این تکنیک این است که شما بتوانید با خیال پردازی، عمدا فرض های به ظاهر غلطی را در نظر بگیرید! و از جنبه جدیدی به مسائل نگاه کنید. ترکیب این فرض جدید با اطلاعات الگوهای ذهنی جدیدی را می سازد که به آن ها ایده های خلاقانه می گوییم!

تکنیک پی. ام.آی (P.M.I) :

Plus – Minus – Interesting

این تکنیک خلاقیت و نوآوری انسان را مجبور می کند تا دقایقی بر خلاف قالب های ذهنی اش فکر کند و به مرور نسبت به قالب های ذهنی خود آگاه تر و مسلط تر شود. لذا آمادگی ذهنی بیشتری برای خلاقیت پیدا می کند.

روش انجام تکنیک پی ام آی:
ابتدا فرد توجهش را به نکات مثبت موضوع یا پیشنهاد و سپس به نکات منفی و نهایتا به نکات جالب و تازه که نه مثبت و نه منفی ست، معطوف می کند. در پایان نسبت به تهیه لیست نکات مثبت یا مزایا، لیست موانع و محدودیت ها و نکات منفی و لیست نکات جالب و تازه ی موضوع اقدام می کند.

کاربرد این روش برای خلاقیت در مسائلی ست که مشخص اند و در آن ها شک و تردید نداریم.

تکنیک در هم شکستن مفروضات:

از موانع مهم خلاقیت، مفروضات قبلی است که ناخودآگاه اجازه نمی دهد فکر در همه جهات حرکت کند.
مفروضات قبلی ممکن است همان زمانی که در ذهن ما ایجاد شده اند، غلط بوده باشند، مثل خطرناک بودن دوچرخه در ذهن کسی که خواب تصادف شدید با دوچرخه را دیده؛
یا به مرور اعتبارشان را از دست داده ویا به خاطر تغییر شرایط بی اعتبار شده باشند اما فرد متوجه این تغییرات و اشتباهات نیست و هنوز با مفروضات قبلی به مسئله نگاه می کند.
از آن جا که مفروضات مربوط به قسمت درونی ذهن می شوند و امری درونی هستند، نمی توانیم آن ها را به تنهایی فسخ یا از فکر خود جدا کنیم. مثل آن چاقو که نمی تواند دسته اش را ببرد.
اما شناسایی این مفروضات، اولین قدم برای تغییر آن هاست.

روش:
مفروضات خود و دیگران را بشناسید!

روش گروه اسمی (NGT)

در تکنیک گروه اسمی، افراد مجاز نیستند که لفظی و شفاهی با یکدیگر تماس برقرار نمایند و گروه فقط ظاهراً وجود دارد.

باید مساله به روشنی در ابتدای جلسه بیان و فهمیده شود.
رهبر یا سرپرست گروه، مسئله را برای شرکت کنندگان مطرح می کند و آن را روی وایت برد می نویسد.
اعضای گروه، معمولاً 5 تا 10 دقیقه فرصت خواهند داشت تا راه حل های پیشنهادی خود را روی برگه بنویسند.

سپس به شکل نوبتی، هر عضو یک نظر از فهرست خود را ارائه می دهد. دبیر، هم زمان نظرها را روی تخته برای دیدن اعضا یادداشت می کند. فرآیند دور چرخیدن آنقدر ادامه می یابد تا همه افراد کلیه نظرهای خود را داده باشند.
دبیر باید از ثبت نظرات تکراری خودداری کند.
چنانچه بتوان چند نظر را با هم جمع کرد، دبیر باید مطمئن شود که نظرها به هم مربوط هستند.

در طول این مرحله اعضا تشویق می شوند با شنیدن نظر یک نفر، برگردند و به نظریات خود بیاندیشند.
همچنین همه اعضا ترغیب می شوند که نظرات جدیدی را به فهرست اضافه کنند و در دور بعد ارائه دهند.
در این زمان اعضای تیم هنوز درباره نظرهای خود بحث نمی کنند بلکه این کار به گام بعد موکول می شود.

در گام بعد:سرپرست گروه با اشاره به هر یک از ایده های مورد بحث، از اعضا می پرسد آیا همه آن را کاملاً فهمیده اند.
اگر سوالی نباشد سرپرست به ایده ی بعدی می پردازد.
باید گفتگوها مختصر باشد و نباید کسی ایده های خود را به سایر اعضا بقبولاند.

این تکنیک در مورد مسائلی که دارای تعریف نسبتاً محدودی هستند، بیشترین کارآیی را دارد.
هنگامی که مساله پیچیده تر شود، یا رسیدن به یک راه حل دشوارتر باشد، تکنیک های تعاملی ممکن است سودمندتر واقع شوند.

تکنیک سینکتیکس:

سینکتیکس از ریشه ای یونانی به معنی فشار دادن دو چیز به یکدگیر و یا متصل کردن چند چیز مختلف گرفته شده.
به طور کلی فرآیند به کارگیری این روش عبارت است از:

• شناسایی و تعریف مشکل و تجزیه و تحلیل آن به منظور رسیدن به ماهیت و جوهره ی آن (شناخت جوهره)
• ارتباط دادن جوهره ی به دست آمده با موضوع غیر مرتبط (ساختن استعاره، قیاس)
• کشف راه حل هایی برای موضوع مشابه (راه حل های مشابه)
• تلاش برای تبدیل راه حل های به دست آمده به راه حل های نهایی برای مشکل اصلی