جملات طلایی از کتاب فقر احمق می کند، اثر سندهیل مولاینیتن

تاب فقر احمق می کند از سری کتاب هایی است که به ریشه یابی فقر به ویژه در روستاها پرداخته است. این کتاب، ترجمه سید امیرحسین میرابوطالبی است که در 384 صفحه نگاشته شده است و نشر ترجمان آن را در قطع وزیری چاپ و منتشر کرده است. امکان خرید این کتاب از طاقچه نیز فراهم است.

در ابتدا کتاب به دو شخصیت می پردازد که یکی با کمبود زمان مواجه است و دیگری با کمبود منابع مالی. هر کدام از این کمبودها و انواع دیگر آن، تحت عنوان «کمیابی» ذکر گردیده است.

پهنای ذهن

در بخشی از کتاب آمده است که فقرا نسبت به دیگران از نظر ذهنی، پهنای باند کمتری ندارند؛ بلکه تجربه فقر، پهنای باند بیشتری در ذهن فقرا را اِشغال نموده است. به طور مثال معمولا نیمه دوم جلسات، نتیجه بخش تر از نیمه اول است؛ چرا که در نیمه اول، گپ و گفت های نامربوط هم انجام می شود اما در نیمه دوم، حاضرین جلسه متوجه می شوند که وقتی باقی نمانده است و کمتر به جزئیات کم اهمیت توجه می کنند و اختلافاتشان را راحت تر کنار می گذارند.

مثال دیگر این است که کوپن هایی که تاریخ انقضا دارند و مثلا دو روز دیگر منقضی می شوند بیشتر از کوپن هایی که تاریخ انقضا روی آنها ثبت نشده و مثلا 20 روز دیگر منقضی می گردند، مورد استفاده واقع می شوند. این همان پدیده کمیابی است. کمیابی موجب متمرکزشدن می شود. مثل متمرکزشدن نور در عدسی ذره بین. محدود اما قوی تر.

تونل ذهنی

بعضا تونل زدن، که درواقع همان توجه به چیزی است که در تونل تمرکز ماست و به بیرون از این تونل، توجه نمی کنیم، احساسات ناخوشایند و پشیمانی به همراه دارد. مثلا تونل توجه اگر رسیدگی به کار باشد و بیرون از تونل، توجه به فرزندان، این می تواند در آینده، پشیمانی به همراه داشته باشد. به عبارتی، بار ذهنی زیاد برابر است با حواس پرتی زیاد. قطارهای ذهنی که مثل قطارهای واقعی که از کنار اتاق کارمان رد می شوند، مانع از تمرکز کامل ما خواهند شد.

عنوان مقاله «فقط کیک را دیدم و بس» می گوید افرادی که رژیم غذایی گرفته بودند و مثلا در کسری از ثانیه عکس کیک و بعد دکمه قرمز رنگ را می دیدند، فقط عکس کیک در ذهنشان بود؛ گویی اصلا دکمه قرمز رنگی ندیده اند و به  نوعی ذهنشان کور می شد. آزمایش ها نشان داده است که کشاورزان در زمان پیش از برداشت (فقر) نسبت به زمان پس از برداشت، توان هوشی پایین تری دارند. وقتی فردی قبل از آمدن به سر کار، با همسرش بگومگو می کند، بخشی از مغز وی اِشغال شده و در آن روزِ کاری، عملکرد ضعیف تری خواهد داشت؛ چون ظرفیت کارکردی مغزش کمتر شده است.

اگر کالایی صد هزار تومان قیمت داشته باشد و با نیم ساعت وقت گذاشتن، 50 هزار تومان تخفیف بگیریم، حتما آن 50 هزار تومانی را خریداری خواهیم کرد؛ ولی اگر دوچرخه ای 1 میلیون تومان هزینه داشته باشد و با نیم ساعت وقت گذاشتن، 950 هزار تومان بتوانیم خریداری کنیم، اینجا این کار را به احتمال زیاد انجام نخواهیم داد. گویی هر چه عدد، بزرگ تر می شود، از کنار 50 هزار تومان تخفیف، راحت تر می گذریم؛ در صورتی که در اجناس با قیمت پایین تر، مو را از ماست بیرون می کشیم. البته در فقرای نوانخانه، این نسبت تقریبا برعکس بود. یعنی به ازای 50 هزار تومان صرفه جویی در یک میلیون تومان، فقرای بیشتری صرفه جویی را انجام خواهند داد.

اگر چشم مان بسته باشد و یک وزنه سه کیلوگرمی در دست داشته باشیم، 100 گرم وزن که به آن اضافه شود را متوجه می شویم؛ اما اگر 30 کیلوگرم وزنه دستمان باشد، باید 1000 گرم به آن اضافه شود تا متوجه شویم!

تونل ها دیدها را محدود می کند. افرادی که به مسائلی از جمله مساله مالی یا کمبود زمان و امثالهم برمی خورند لزوما نزدیک بین هایی نیستند که توجه چندانی به آینده نداشته باشند؛ بلکه تونل زدن باعث محدودشدن دید ایشان شده بود. اینکه چو فردا شود فکر فردا کنیم و موکول کردن مساله مالی و زمان کم برای نوشتن پایان نامه و امثالهم به آینده مربوط به این مفهوم می شود.

در میان کمیابی ها (کمیابی های زمانی و مالی و کالری و …) این کمیابی در زمینه فقر است که با بقیه فرق دارد؛ اگر کمیابی زمانی وجود داشته باشد ممکن است بگویید امروز تمام شهر اصفهان را نمی گردم، نصف آن امروز و نصف آن در سفر بعدی؛ اگر رژیم داشته باشید، می توانید بگویید یک هفته رژیم نمی گیرم. اما نمی توانید بگویید تصمیم گرفتم یک هفته فقیر نباشم؛ یا تصمیم گرفتم تا سال بعد، فقیر نباشم. فقر با تمام کمیابی های دیگر متفاوت است.

بعضا ایراد فقط از افراد نیست بلکه از محیطی هم که در آن قرار دارند می باشد. اگر خلبان اشتباه می کند صرفا به علت کم دقتی او نیست؛ بلکه ممکن است کابین خلبان، مشکل داشته باشد. اگر فقرا فقیر هستند تنها به علت آموزش ندیدن نیست؛ بلکه شرایط محیطی ای که برای آنها فراهم شده است نیز دخیل است.

واکسن های عدسی!

تحقیقی در راجاستان هند نشان داد که برای واکسیناسیون فرزندان کافیست به والدین بگوییم یک کیلوگرم عدس هم در مرکز واکسیناسیون داده می شود؛ این در مقابل اینکه بگوییم «واکسن بزنید تا در آینده سالم بمانید» موثرتر است.

کتاب اشاره به بیمارستانی دارد که 32 اتاق عمل داشت و سالانه 30 هزار عمل در آن انجام می شد. اما همیشه از عمل ها عقب بود. یک سری عمل ها، برنامه ریزی شده بود؛ اما یک سری دیگر، غیرمترقبه و اورژانسی بود که باعث می شدند عمل های برنامه ریزی شده عقب بیفتد. لذا تصمیم گرفته شد که اتفاقا به جای 32 اتاق عمل، از 31 اتاق عمل برای عمل های برنامه ریزی شده استفاده شود و 1 اتاق عمل، ویژه عمل های اورژانسی شود. با این حساب، کار بیمارستان، روتین شد. این بحث مانند جاده هایی است که بهتر است 70 درصدش کامل باشد و نه 85 درصد. چون با یک ترمز کوتاه، ترافیک خواهد شد. نوارهای کاست قدیمی هم یک بخشی خالی داشتند و همه ظرفیت شان نوار اصلی نبود. سه کار را امروز می پذیرید؛ از پس یکی برنمی آیید. از پس آن دو هم با سختی برمی آیید. کار سوم که عقب مانده است را به فردا موکول می کنید. فردایی که به اندازه کافی پر است. پس کارهای فردا هم تحت فشار قرار می گیرد. همه اینها به خاطر این است که جای خالی نگذاشته اید. جای خالی را نباید دستِ کم گرفت. چون لوکس نیست؛ بلکه واقعی است.

یک چرخه باطل

برای بیمار، کم وقت می گذارند تا به بیماران بیشتری برسند؛ ظاهرا پول بیشتری به دست آورده اند. اما وقتی بیمارانی که برایشان کمتر وقت گذاشته شده است نیاز به رسیدگی بیشتری داشته باشند، درواقع همان وقت و زمانی است که مجددا از پزشک و پرستار دارد می گیرد. پس سودی در کار نیست.

همانطور که جسم، نیاز به استراحت دارد، ذهن هم نیاز به استراحت دارد. خواب، بسیار مهم است. خوابِ کمتر و کار بیشتر، باعث بازدهی بیشتر نمی شود؛ بلکه برعکس. لذا اگر کارگران، بهتر بخوابند، بازدهی شان بالاتر خواهد رفت. به جای حداکثر شدن ساعات کاری باید به حداکثر شدن پهنای باند موثر بپردازیم. پهنای باند کم و زیاد می شود؛ مثلا قبل از حل بحران، کم و بعد از حل بحران، بیشتر می شود.

در نهایت، کتاب به فراوانی و نسبتش با کمیابی اشاره می کند. یک مثال، شفاف تر خواهد گفت؛ مثلا چند ماه تا کنکور، باقی مانده است. این چند ماه، فراوانی است. اما وقتی شبِ کنکور به فکر خواندن درس باشید، یعنی کمیابی. یعنی زمانی طولانی که به اندکی از آن رسیده اید و تازه می خواهید کار را انجام دهید.

و اما …

یک ایراد اساسی کتاب این است که از مثال های خلاف شئون استفاده می کند؛ مثلا مثال زدن از پوکر، سرو مشروبات الکلی، نرخ بهره، شرط بندی، خلبانان آدمکش آمریکا در جنگ جهانی دوم و بمب افکن های خانمان سوز و امثالهم.