صفحه محصول - پیشینه ومبانی نظری تحقیق کتاب الکترونیک

پیشینه ومبانی نظری تحقیق کتاب الکترونیک (docx) 51 صفحه

دسته بندی : تحقیق

نوع فایل : Word (.docx) ( قابل ویرایش و آماده پرینت )

تعداد صفحات: 51 صفحه

قسمتی از متن Word (.docx) :

کتاب الکترونیک چیست؟ اختراع رایانه و فناوری اطلاعات و ارتباطات، انقلابی در تاریخ علم به وجود آورده که با رواج هرچه بیشتر رایانه در جزئی ترین مسائل روزمره، دنیای ما با سرعت هر چه بیشتر به دنیای الکترونیک و دیجیتال تبدیل می شود. کتاب و نشر آن هم از این راه بازنمانده است و ظهور کتاب و نشر الکترونیکی به گونه ای که در دهه اخیر شاهد آن بوده ایم صنعت چاپ و نشر الکترونیکی را دستخوش تحولی عظیم کرده است. ای بوک (e-book) یا کتاب الکترونیکی، پدیده ای کاملا تازه در این بین است و می رود تا نظام آموزش و اطلاع رسانی را با دگرگونی هایی اساسی مواجه سازد. بنابر تعریف دایره المعارف ویکی پدیاکتاب الکترونیکی نسخه الکترونیک یا دیجیتال یک کتاب است؛ گرچه کتاب های الکترونیکی صرفا نسخه های الکترونیکی محتوای کتب چاپ شده یا p- bookنیستند بلکه می توانند علاوه برمتن، صوت و سایر امکانات مالتی مدیا را نیز شامل شوند هم چنین می توانند در قالب فایل های قابل استفاده توسط رایانه هم چون word text، PDF، HTML و فایل های اجرایی EXE درآیند. البته دو نوع از این فرمت ها بیشتر از بقیه معروف هستند. یکی فرمت PDF مربوط به شرکت Adobe Reader و دیگری فرمت LTI که شرکت مایکروسافت روی آن کار می کند. فایل هایی که با فرمت LTI عرضه می شوند می بایست توسط نرم افزاری به نام Microsoft Reader خوانده شوند، ولی این فرمت هنوز نتوانسته مقبولیت چندانی کسب کند.(نیکنام، 1381) در صنعت کتاب های الکترونیک یک بحث بزرگ فزاینده وجود دارد و آن این است که به چه چیزی می توان کتاب الکترونیک گفت. در این زمینه چند دیدگاه وجود دارد. (شکرخواه،1385) دیدگاه اول: کسانی که از یک دستگاه باتری دار - هم حجم و هم اندازه کتاب – برای خواندن کتاب الکترونیک استفاده می کنند، بر این باورند که کتاب هایی الکترونیک هستند که به وسیله این دستگاه خوانده می شوند و بقیه کتاب ها را نمی توان کتاب الکترونیک نامید. نظر گروه اول درباره این که کتاب الکترونیک چیست، این است :"کتابی الکترونیکی است که بتوان آن را به وسیله دستگاه کتابخوان مطالعه کرد؛ دستگاهی که ابعاد آن به اندازه یک کتاب معمولی است، از باتری استفاده می کند و باتری آن قابل شارژ است. این دستگاه با هر بار شارژ حدود 20 تا 40 ساعت کار می کند، بنابراین می توان یک کتاب الکترونیک را با دستگاه کتابخوان، بدون این که درحین مطالعه احتیاج به شارژ دستگاه باشد، مطالعه کرد. باید اضافه کرد، که این دستگاه ها به رایانه متصل نمی شوند و صرفا برای خواندن کتاب های الکترونیک به کار می روند. این دستگاه کوچک برای دانشجویان جذاب است، چون دقیقا به اندازه یک کتاب با قطع رقعی است، از نظر حمل و نقل هیچ مشکلی ایجاد نمی کند و حتی حمل آن راحت تر از رایانه های موسوم به "نوت بوک" و "لپ تاپ" است. کتاب هایی که به وسیله این نوع دستگاه ها خوانده می شوند، کاملا شبیه کتاب دیده می شوند و حتی حروف آن ها به گونه ای است که به نظر می رسد با مرکب چاپ شده اند. دیدگاه دوم: گروه دوم، کتاب های الکترونیک را به شکل دیگری تعریف می کنند. آن ها با گروه اول اختلاف نظر دارند. از نظر آن ها کتاب هایی الکترونیک هستند که به وسیله نرم افزارهای ویژه خوانده می شوند، نه به وسیله دستگاه. به عبارت بهتر، در نگاه گروه دوم، کتاب الکترونیک با نرم افزار معنا می یابد نه با سخت افزار. در این گروه، دو گرایش وجود دارد: یک گرایش از نرم افزار "مایکروسافت" و گرایش دوم از نرم افزار "ادوبی" حمایت می کنند. اگر چه این دو نوع نرم افزار با هم تفاوت هایی دارند، اما هر دو گرایش در یک مورد هم نظر هستند و کاملا بر سر آن ها اتفاق نظر دارند: کتاب الکترونیک واقعی یعنی کتابی که بتوان آن را با نرم افزار خواند. دیدگاه سوم: دیدگاه سوم به حرف و حدیث های دو دیدگاهی که مطرح شد، کاری ندارد. دیدگاه سوم می گوید هر چه را که می توان با "مرورگر" خواند، کتاب الکترونیک است. از نظر این گروه، مرورگرها مادران کتاب های الکترونیک هستند. دیدگاه چهارم: دیدگاه چهارم هم به حرف و حدیث های سه دیدگاه دیگر هیچ کاری ندارد. طبق این دیدگاه، کتابی که سود نیاورد، الکترونیک نیست. حرف اصلی این گروه این است که اصلی ترین ویژگی کتاب الکترونیک باید این باشد که قابل سرقت برای تکثیر نباشد. آن ها می گویند چرا باید کتابی را تولید کرد که هیچ سودی نداشته باشد و هر که خواست آن را تکثیر کند؟ این دیدگاه در واقع نگران نفوذگران رایانه ای (هکرها) است؛ کانی که قفل برنامه ها و نرم افزارها و هر قفل دیگر دیجیتال را می شکنند، تا حق مالکیت معنوی پدیدآورندگان را پایمال کنند. از این دیدگاه، "ایمنی" باید جزو ویژگی های هر کتاب الکترونیک باشد. کتاب های الکترونیک به شکل های مختلف دیگری نیز تعریف شده اند؛ مثلا کتاب الکترونیکی اصطلاحی است برای تک نگاشت های الکترونیکی که به شکل حرفه ای ویرایش و برای جلوگیری از کپی شدن، کد گذاری می شوند. کتاب الکترونیکی، وسیله ای است که خوانندگان، متن های خود را روی آن می خوانند، نام مناسب برای این دستگاه "کتاب الکترونیکی خوان" می باشد. ذخیره اطلاعات یک کتاب در قالب دیجیتالی به صورتی که بتوان آن را روی صفحه رایانه مشاهده کرد. کتاب های الکترونیکی را می توان روی محمل های دیجیتالی، نظیر لوح فشرده (CD)، لوح فشرده دیجیتالی (DVD)، شبکه وب و جز آن منتشر نمود. مثلا بسیاری از منابع مرجع، نظیر دایره المعارف بریتانیکا، فرهنگ وبستر، فرهنگ آکسفورد و از این قبیل، علاوه بر قالب چاپی، لوح فشرده و نیز شبکه جهانی وب قابل دسترسی هستند. بنابراین چنین کتاب هایی را نمی توان در جهان چاپی و کتابخانه های سنتی یافت و از این لحاظ، این منابع، منحصر به فرد به شمار می آیند. برای مطالعه برخی از کتاب های الکترونیکی، باید همه متن کتاب را به رایانه شخصی خود انتقال داد و یا صفحه به صفحه یا فصل به فصل آن ها را مطالعه کرد. سادگی اجرا، سادگی جستجو در متن، داشتن قالب زیباتر، منسجم بودن مطالب، امکان عرضه یا فروش ساده تر و سریع تر، داشتن قابلیت افزودن امکانات مالتی مدیا و... از جمله ویژگی هایی هستند که کتاب الکترونیکی را به عنوان یک رسانه نوپا و رو به رشد از سایر رسانه هایی از این قبیل، متمایز می گرداند. نهادهای بسیار زیادی با درک اهمیت این رسانه، به حمایت و گسترش این پدیده نوپا اقدام می کنند که قصد آن ها توسعه هر چه بیشتر نشر الکترونیک و بها دادن به این پدیده است. اکنون سایت های فراوانی را می توان یافت که از نویسندگان دیجیتال استقبال می کنند. انتشارات تجاری Time Warner اخیرا از وجود سایت www.Ipublish.com خبر داد که مسئولان آن نویسندگانی را که قصد دارند کتابشان در قالب الکترونیکی عرضه شود، جلب و حمایت می کنند. هم چنین جنبشی تحت عنوان "پروژه گوتنبرگ" شکل گرفته است که هدف آن تبدیل کتاب های عادی به کتاب های الکترونیکی است. هزاران کتاب که تا کنون در کتابخانه ها و یا کلکسیون های خصوصی موجود بودند، اکنون در قالب دیجیتال در دسترس همگان قرار می گیرند. (یعقوبی، 1385) به طور کلی کتاب الکترونیکی یک منبع دیجیتال اطلاعاتی است که به شکل منسجم، مدون، هدفمند و با موضوعی مشخص طراحی شده و از طریق ابزارهای الکترونیکی چون رایانه، کتابخوان یا ابزارهای اختصاصی پرتابل به صورت پیوسته یا نایوسته قابل ارائه است. کتاب های الکترونیکی را می توان با توجه به ویژگی ها، امکانات و کارکردهای آن به صورت زیر دسته بندی کرد: کتاب های الکترونیکی متن - محور: این نوع از کتاب های الکترونیک، فقط شامل متن هستند و هیچ گونه تصویر، نمودار و جدول در آن ها مشاهده نمی شود. کتاب های الکترونیکی تصویری: در این گونه کتاب ها، همراه با متن، تعدادی تصویر، نمودار و جدول نیز مشاهده می شود و در این کتاب ها در مواردی از تصاویر متحرک و انیمیشن نیز برای تاثیر گذاری بیشتر استفاده می شود. کتاب های الکترونیک همراه با امکانات صوتی: این کتاب ها از نظر امکانات صوتی برای تعامل بیشتر و بهتر با مخاطبان خود استفاده می کنند. این کتاب ها قابلیت استفاده برای نابینایان را فراهم می کند. (رضایی و نثری،1391) شاید بیشترین استفاده ازساختار کتب الکترونیکی را در ایران بتوان در انتشار روزنامه ها دید. روزنامه های ایرانی که به حضور در اینترنت علاقه مند بودند مخصوصا قبل ازظهورUnicode که کاربا فونت های فارسی را استاندارد کرد از این روش استفاده می کرده و می کنند. در این روش هر صفحه روزنامه به صورت یک فایل نسبتا حجیم عرضه می شود. عرصه دیگری که احتمال دارد خوانندگان با آن برخورد کرده باشند، کتاب های راهنماینرم افزارهایی هستند که در کنار نرم افزارها ولی به صورت یک کتاب الکترونیکی عرضه می شوند. قریب به اتفاق این کتاب ها با نرم افزار Adobe Reader قابل مطالعه هستند. در این گونه کتاب های الکترونیکی معمولا تمام صفحات کتاب پشت سر هم قرار می گیرند؛ نکته قابل توجه این که در یک کتاب برخلاف روزنامه ها از تصاویر پرحجم، خبری نیست. بنابراین حجم یک کتاب کامل به طور متوسط از سیصد تا پانصد کیلوبایت بیشتر نخواهد بود، به صورتی که چهار کتاب الکترونیکی را می توان در یک فلاپی معمولی قرار داد. قابل توجه این که در زبان انگلیسی ابزار مطالعه الکترونیکی تعبیر ای بوکبه کار رفته است. ابزار مطالعه کتاب الکترونیکی دستگاهی است در ابعاد یک کتاب داستان معمولی با وزن تقریبی 600 گرم که از آن برای خواندن کتاب های الکترونیکی استفاده می شود. این دستگاه اطلاعات خام را به صورت متن در اختیار کاربران قرار می دهد. از جمله مارک های معروف ابزار مطالعه ای بوک می توان به : Franklin eBook manSoft book, Hiebook Sony Librie EBR-Palm, Rocket ebook اشاره کرد. امروزه کتاب های الکترونیکی را می توان از روی رایانه شخصی و دفترچه ای و بعضی گوشی های تلفن هوشمند مطالعه کرد و کمتر کسی حاضر می شود دستگاه جداگانه ای برای استفاده از ابزار کتاب الکترونیکی تهیه کند. (نیکنام، 1381) تاریخچه کتاب الکترونیکی سابقه کتاب الکترونیکی به اعتقاد هارولد هنکه به سال 1945 میلادی بازمی گردد. در این سال وانی وار بوش مشاور علمی ریاست جمهوری پیشنهاد کتاب الکترونیکی را تحت عنوان می مکس مطرح می کند (وایلداستورم، به نقل ازکافی امامی، 1383). وچ در سال 1999 اظهار داشت که آنچه ما آن را پدیده نو کتاب الکترونیکی می نامیم، تداوم ایده های بوش و کای است و آن ها نیز به نوبه خود تداوم پروژه گوتنبرگ در زمینه چاپ هستند. در پروژه بوش در سال 1945 دستگاهی تهیه شد که برخی پژوهشگران آن را اولین کتاب الکترونیکی می دانند. این دستگاه حاوی میکروفیلم و یک بازخوان و صفحه هایی برای خواندن مطالب بود. در هنگام نیاز کاربر می توانست کتاب، عکس، صفحه ها و سایر اموری را که روی کاغذ انجام می داد، آرشیو و نمایه کند و سپس آن را روزآمد سازد. البته به عقیده هنکه دستگاه بوش بیشتر به یک سیستم مدیریت مدرک نزدیک بود تا به یک کتاب الکترونیکی. ولی برخی دیگر از کارشناسان، شروع حیات کتاب های الکترونیکی را در دهه 1960 در آزمایشگاه می دانند. در سال 1971 به واسطه پروژه گوتنبرگ که متون کلاسیک را بدون حفظ قانون حق مولف، به کتاب های الکترونیکی تبدیل می کرد رسما حیات کتاب های الکترونیکی آغاز شد. در همین سال پروژه مشابهی با نام کتابخانه عمومی اینترنت در دانشگاه کلمبیا انجام گرفت. قابلیت حمل و نقل الکترونیکی یکی از خصیصه های دهه 1980 است که با پیدایش صفحات نمایش دستی روی دستگاه های کامپیوتری مانند مقابله کننده دیکته کلمات، فرهنگ لغت و گنجواژه ها تحقق یافت. در اوایل دهه 1990 بعضی از این دستگاه ها دایره المعارف ها را نیز شامل شدند؛ عیب اصلی این دستگاه ها این بود که نمی شد برای استفاده از آثار مختلف از آن ها استفاده کرد. در سال 1991 شرکت سونی برای اولین بار دستگاه کتاب الکترونیک خوان را در ایالات متحده عرضه کرد که ابعاد آن 421*1611*683 اینچی بود و وزن آن کمتر از دو پوند و قادر بود محتویات یک سی دی رام هشت سانتی متری را که ظرفیت ذخیره صد هزارصفحه متن چاپی را داشت، نشان دهد. هنگام عرضه این دستگاه به بازار تعداد زیادی از این قبیل لوح ها وجود داشت که از آن جمله می توان به لوحی اشاره کرد که حاوی محتویات دایره المعارف 26 جلدی کامپتون بود و لوحی که حاوی فرهنگ الکترونیکی American Heritage و گنجواژه های الکترونیکی روجتز بود؛ آثار مرجعی نظیر این ها نخستین کتب الکترونیکی بودند. دستگاه تولیدی شرکت سونی کاربردی آسان نداشت ولی با در دست داشتن آن استفاده کننده می توانست به طرق مختلف به جستجوی اطلاعات بپردازد، مثلا به دنبال یک موضوع با استفاده از کلمات، یا به دنبال یک موضوع وسیع تر از طریق سیاهه ای از کلمات و یا به دنبال یک مقاله از طریق واژه های کلیدی موجود در عنوان مقاله و یا از طریق ارجاعات متقابل، در اواخر سال 1991 شرکت اپل یک کامپیوتر شخصی به نام پاور بوک را به بازار عرضه کرد که کیفیت بالاتری از دستگاه سونی داشت. در اوایل سال بعد یعنی 1992 شرکت وویج نشر مجموعه ای از آثار چندرسانه ای را روی سی دی آغاز کرد که برای استفاده پاور بوک ساخته شده بود.این شرکت با تولید دی وی دی رام ها و سایر امکانات پیشرفته در سال 1997 به بعد، امکان بهره گیری از مقالات و کتب الکترونیکی را یک جا بهبود بخشید. در سال 1996 حدود 250 عنوان کتاب بر روی شبکه اینترنت قرار داشت و تا پایان قرن بیستم هزاران جلد کتاب به صورت دیجیتالی بر روی اینترنت در دسترس کاربران قرار گرفت و می توان گفت که اینترنت به عنوان آخرین عامل در رواج کتب الکترونیکی، بسیار موثر بوده است تا حدی که امروزه نمی توان آمار دقیقی از تعداد کتاب های الکترونیکی موجود بر روی شبکه اینترنت ارائه داد. در یک نگاه کلی می توان با مقایسه کردن انواع فناوری های چاپ، تغییر و تحولاتی را که در دهه 1450 تا امروز رخ داده مشاهده نمود (نیکنام، 1383). گوتنبرگچاپ افستکتاب الکترونیکیقالب حروفحروف و نشانه های رقومیحروف و نشانه های رقومی شدهریخته گریحروف چینی ماشینیحروف چینی ماشینی پیشرفته و یا عکس دیجیتالیگارسهحافظه کامپیوتریحافظه کامپیوتر – اینترنتماشین چاپ دستیچاپ افستدستگاه تکثیر سی دی و اینترنتصحافیصحافیطراحیکتاب جلد شدهکتاب جلد شدهسی دی و اینترنت نظام کتاب الکترونیک کتاب های الکترونیک آینده برای این که مقبول واقع شوند حئاقل باید دارای شش خصیصه زیر باشند: خوانایی آن باید بهتر از هر کتاب خوانایی باشد. صفحه نمایش آن باید بتواند حداقل پانصد کلمه را روی صفحه ای به ابعاد 5/22 * 15 سانتی متر یعنی اندازه یک صفحه کتاب نشان دهد. اندازه و وزن آن از یک کتاب داستان متوسط کوچکتر و سبکتر باشد. باید بتوان با یک دست آن را نگه داشت، استفاده کرد و خواند. قیمت آن باید از متوسط قیمت یک کتاب داستان کمتر باشد. باید بتواند درهرمکان و هر زمان به متون موجود روی میلیون ها پایگاه های داده های موجود دست پیدا کند. تلفن های بی سیم یا همراه در قالب شبکه های ارتباطات فردی مکن است بتواند خصیصه ششم را محتمل سازند ولی در عین حال لازم است تغییرات فناورانه بیشتری در کل نظام تولید، اشاعه و ذخیره اطلاعات الکترونیک پدید آید. باید توجه داشت، پیش از آن که کتاب الکترونیکی به شکلی گسترده مقبول واقع شود تمامی خصیصه هایی که از آن ها سخن گفته شده باید جمع شوند. در کل یک نظام ساده کتاب الکترونیکی عبارتست از این که نویسنده دستنویس خود را به شکل الکترونیکی به ناشر تحویل می دهد ناشرآن را ویرایش و به صورت الکترونیکی چاپ و تکثیر می کند و سپس کتاب های الکترونیکی را به توزیع کننده های کتاب، کتاب فروشی ها و کتابخانه ها می فروشد و ایشان آن ها را به تک تک استفاده کنندگان می فروشند، امانت می دهند و یا بین آن ها توزیع می کنند. تمامی راه ها به استفاده کننده ختم می شود، چرا که بدون وجود وی توجیهی برای هیچ نظامی وجود ندارد؛ بنابراین هر طراح و یا تحلیل گر نظام باید با استفاده کننده شروع کند. هدف یک نظام کتاب الکترونیکی نیز باید این باشد که هر استفاده کننده بتواند یک کتابخانه شخصی، با استفاده از مواد ذخیره شده در پایگاه های داده هایی که در فاصله ای دور قرار دارند، یا با استفاده از دستگاه مخصوص خواندن کتاب های الکترونیکی و یا از لوح های فشرده برای مقاصد خود فراهم آورد.(همان، 1381) طبقه بندی کتاب های الکترونیکی کتاب های الکترونیک را بر اساس عوامل زیر می توان طبقه بندی کرد: نوع رسانه وظایفی که انجام می دهند نوع تسهیلات و خدماتی که ارائه می دهند یکی از ساده ترین طبقه بندی های ارائه شده به شرح زیر است: کتاب های الکترونیکی آرشیوی کتاب های الکترونیکی اطلاعاتی کتاب های الکترونیکی آموزشی کتاب های الکترونیکی آزمون و ارزیابی در نوع اول یعنی کتاب های الکترونیکی آرشیوی، حجم عظیمی از اطلاعات مرتبط با یک زمینه خاص را می توان ذخیره کرد. در این نوع کتاب ها، استفاده کننده نهایی می تواند از روش های متفاوتی برای بازیابی اطلاعاتی استفاده کند. فهرست های بزرگ، پایگاه های اطلاعاتی پیشینه ها و کلا اطلاعات مرتبط با یک موضوع در این طبقه بندی قرار می گیرند نظیر دایره المعارف چند رسانه کامپتون و دایره المعارف گرولیر. کتاب های الکترونیکی اطلاعاتی وجوه مشترک زیادی با نوع آرشیوی دارند با این تفاوت که اطلاعات ارائه شده در نوع دوم خاص تر بوده و از جامعیت کمتری برخوردارند نظیر کتاب درسی پزشکی آکسفورد به صورت سی دی رام و کتاب الکترونیکی چند رسانه ای فهرست موسیقی نیمبوس. کتاب های الکترونیکی آموزشی برای بهبود کیفیت انتقال مفاهیم و دانش و کلا امور آموزشی تهیه شده اند. استفاده کنندگان از این نوع کتاب ها این فرصت را دارند که با روش دلخواه خود مطالب را یاد گرفته و پیشرفت کنند. بعضی از این نوع کتاب ها واقعا قادرند تا روش یادگیری استفاده کننده را ارزیابی کرده و خود را با آن سازگار سازند نظیر زمینه فرمت آموزش کامپیوتری. کتاب های الکترونیکی آزمون و ارزیابی قادرند دانش عمیقی از موضوع مورد نظر استفاده کننده را ارائه کنند. این نوع کتاب ها دارای سه جزء اصلی هستند: بانک سوال، بسته نرم افزاری آزمون و ارزیابی و نظام خبره با تجزیه و تحلیل پاسخ های استفاده کننده وی را مورد ارزیابی قرار داده و سطح او را روشن می سازد. (بارکر و گیلر، به نقل از مزینانی، 1373) با وجود این که طبقه بندی فوق مفید است اما بر اساس نوع اطلاعات و تسهیلات ارائه شده می توان به نحو زیر کتاب های الکترونیکی را مجددا طبقه بندی کرد: کتاب های متنی کتاب های تصاویر ساکن کتاب های تصاویر متحرک کتاب های گویا کتاب های چند رسانه ای کتاب های چندین رسانه ای کتاب های فرا رسانه ای کتاب های الکترونیکی هوشمند کتاب های الکترونیکی دور رسانه ای که این گروه بندی را می توان در دو دسته بزرگتر نیز قرار داد. اساس این طبقه بندی تعداد مجراهای ارتباطی است که هر یک از کتاب های فوق می توانند به کار گیرند. کتاب های گروه اول یعنی کتاب های متنی، گویا و تصویری از یک مجرای ارتباطی استفاده می کنند، در صورتی که کتاب های گروه دوم مثل کتاب های چندرسانه ای، چندین رسانه ای و فرا رسانه ای از مجراهای ارتباطی چندگانه استفاده می کنند. کتاب های متنی از صفحاتی ترکیب شده اند که اطلاعات را به صورت متنی ارائه کرده و طوری سازماندهی شده اند که اطلاعات با حجم معینی در هر صفحه ارائه شود. کتاب های تصاویر ساکن مجموعه ای از تصاویررا بر اساس موضوع خاص سازماندهی شده ای ارائه می کنند. کتابهای تصاویر متحرک می توانند دارای تصاویر متحرک کارتونی، ویدیویی و یا ترکیبی از هر دو باشند. کتاب های گویا با استفاده از تسهیلات و تمهیدات صوتی به صورت میان کنشی با استفاده کننده ارتباط برقرار می کنند. کتاب های چند رسانه ای با استفاده از ترکیب دو یا چند مجرای ارتباطی (همزمان یا غیر همزمان) پیام های خاصی را کدبندی می کند. چنین کتاب هایی با سازماندهی خطی اطلاعات متنی، تصویری، صوتی و تصاویر متحرک آن ها را مورد استفاده قرار می دهند. اطلاعات از طریق رسانه ای واحد مثلا یک دیسک مغناطیسی یا سی دی رام قابل ارائه هستند. برعکس کتاب های چند رسانه ای، کتاب های چندین رسانه ای اطلاعات خود را می توانند با چندین رسانه یا ترکیبی از آن ها به استفاده کننده ارائه کنند مثل سی دی رام، دیسک مغناطیسی، کاغذ و... . کتاب های فرارسانه ای از نظر استفاده از مجراهای چندگانه ارتباطی همانند کتاب های چندرسانه ای هستند ولی برعکس آن ها از ساختارهای شبکه ای برای سازماندهی اطلاعات استفاده می کنند. کتاب های الکترونیکی هوشمند همانند کتاب های الکترونیکی آزمون و ارزیابی هستند که قبلا شرح داده شدند؛ این نوع کتاب ها قادرند به صورتی پویا و میان کنشی با استفاده کننده نهایی ارتباط برقرار کنند. بدون شک کتاب های رسانه دور و همانندساز جالب ترین نوع کتاب های الکترونیک هستند. کتاب های رسانه دور قادرند با استفاده از تسهیلات ارتباطات از راه دور، اطلاعات خود را تا دوردست ها اشاعه دهند. کتاب های الکترونیکی همانندساز قادرند محیطی همانند محیط واقعی برای خواننده ایجاد کنند که قبلا تجربه نکرده است. یعنی با فضاسازی و همانندسازی شرایط محیط واقعی را برای خواننده به وجود می آورند. انواع کتابهای الکترونیکی که در بالا ذکر شد، نیازمند دو عامل اساسی هستند: یک موتور بازیابی اطلاعات (مکانیزم نرم افزاری که اطلاعات را از کتاب الکترونیکی بازیابی کرده و آن را به صورت مناسب به استفاده کننده ارائه دهد.) مجموعه ای از سطوح تماس برای استفاده کننده نهایی تا بتواند به اطلاعات موجود در کتاب الکترونیکی دسترسی پیدا کند. (بارکر، مزینانی، 1373) ویژگی های کتاب الکترونیکی برای کتاب الکترونیک در مقایسه با کتاب های چاپی،مزایا و ویژگی های منحصر به فردی را برمی شمرند که از آن جمله می توان به سهولت دسترسی به مطالب، امکانات فرامتنی و از همه مهم تر امکانات چندرسانه ای و تعاملی کتاب های الکترونیکی (که در مقایسه با کتاب های چاپی مزیت مهمی به شمار می رود) اشاره کرد. برخی دیگر از مهم ترین ویژگی های کتاب الکترونیکی عبارتند از: الف) دسترسی همزمان به نسخه ای واحد از کتاب الکترونیکی: کتاب الکترونیکی این امکان را در اختیار ناشران و نویسندگان قرار می دهد تا بتوانند نسخه ای واحد از کتاب های خود را به طور همزمان در دسترس تعداد بی شماری از خوانندگان قرار دهند و بدین ترتیب همه خوانندگان قادر خواهند بود به طور همزمان کتاب مورد نظر را مطالعه کنند. بدیهی است که این خود یکی از مهم ترین ارزش های افزوده کتاب الکترونیک نسبت به کتاب های چاپی است. در دنیای چاپ باید برای هر خواننده یک کتاب تولید شود که منجر به افزایش هزینه های انتشار می شود. اهمیت این موضوع هنگامی آشکار می شود که ناشری توانایی مالی برای چاپ یک اثر با مخاطبان کم را نداشته باشد. این موضوع به ویژه در خصوص انتشار کتاب های تخصصی در ایران بیشتر به چشم می خورد، زیرا تعداد بسیار کمی از خوانندگان ممکن است آن ها را خریداری کنند. کتاب الکترونیکی این امکان را به ناشران می دهد تا با کم ترین هزینه ممکن، چنین منابعی را به صورت الکترونیکی در دسترس تعداد بی شماری از خوانندگان قرار دهند. ب) افزودن اطلاعات چند رسانه ای: کتاب الکترونیکی، این امکان را می دهد تا به راحتی علاوه بر متن، صوت، تصویر و ویدیو نیز در کتاب های الکترونیکی گنجانده شوند. در دنیای چاپی فقط می توان عکس های رنگی یا سیاه و سفید را به کتاب اضافه کرد و امکان استفاده از صوت، انیمیشن و ویدیو به عنوان بخشی از یا اطلاعات تکمیلی به منظور تفهیم هر چه بهتر مفاهیم وجود ندارد. چنین رویکردی امروزه، به ویژه در برخی دایره المعارف ها و فرهنگ ها ی موجود در کتاب الکترونیکی دیده می شود. تلفظ صحیح کلمات، استفاده از موسیقی، کلام، انیمیشن و ویدیو برای تشریح مفاهیم نوشتاری درکتاب های الکترونیکی به ویژه کتاب های کودکان، از اهمیت بسزایی برخوردار است. کتاب الکترونیکی علاوه بر این که امکان افزودن اطلاعات چندرسانه ای را به قالب های مختلف می دهد، محدودیت اشغال فضای زیاد از حافظه را در دیسک های فشرده ندارد. پ) امکان جست و جوی اطلاعات: از طریق دیجیتالی کردن متن یک کتاب، می توان امکانات جست وجوی مختلفی را برای کاوش یک یا چند کلید واژه در متن کامل کتاب یا در فصل و صفحه ای مشخص پیش بینی کرد. اگرچه تنها نمایه چاپی در انتهای کتاب برای دسترسی به موضوعات مورد نظر بسیار ارزشمند است ولی تهیه نمایه مناسب و کارآمد نیاز به صرف هزینه از سوی ناشر و بهره گیری از نمایه سازان متخصص و حرفه ای دارد. ناشران می توانند از یک برنامه جست و جو که از خصوصیات و امکانات کاوش مناسب برخوردار باشد، به عنوان ابزار جایگزین نمایه کتاب برای جست و جوی اطلاعات در کتاب های الکترونیکی استفاده کنند. ت) انعطاف پذیری بیشتر برای اصلاح یا انتشار ویرایش جدید کتاب: کتاب الکترونیکی به ناشران و نویسندگان امکان می دهد تا به سرعت، حتی چند هفته پس از انتشار یک کتاب، به اصلاح یا انتشار ویرایش های جدید اثر مورد نظر بپردازند. انجام چنین فرایندی در محیط الکترونیکی بسیار سریع و کم هزینه است، زیرا در بیشتر مواقع بخش کمی از کتاب بازنگری می شود. این در حالی است که در کتاب های چاپی باید حتی برای اصلاح یک صفحه، همه کتاب را مجددا به چاپ رساند که خود هزینه زیادی برای ناشر در پی دارد. یکی دیگر از ارزش های افزوده کتاب الکترونیکی برای نشر کتاب، ارائه ویرایش جدیدی از یک کتاب قبل از انتشار نسخه چاپی و توزیع آن در بازار نشر است. در واقع، از آن جایی که فرایند چاپ، آماده سازی و توزیع کتاب های چاپی بسیار زمان بر است، از طریق قرار دادن نسخه ای از کتاب در کتاب الکترونیکی می توان به سرعت ویرایش جدید را در دسترس خوانندگان مشتاق قرارداد. ث) عدم نیاز به فضای فیزیکی برای انبار کردن کتاب: یکی از مشکلاتی که در رابطه با کتاب های چاپی هم برای ناشران و هم خوانندگان و کتابخانه ها وجود دارد، تنبار کردن کتاب ها قبل از توزیع، نگهداری نسخه های اضافی، بایگانی و نگهداری توسط خوانندگان و کتابخانه ها است. نشر کتاب در قالب الکترونیکی نیاز به فضای فیزیکی برای انبار کردن کتاب ندارد، زیرا همه اطلاعات در قالب دیجیتال ذخیره می شوند. علاوه بر این، اگر محیط نگهداری کتاب ها از شرایط مناسبی نظیر رطوبت، گرما، نور و غیره برخوردار نباشد، به نسخه های چاپی به مرور زمان آسیب خواهد رسید ولی کیفیت اطلاعات دیجیتال همواره یکسان می ماند. ج) عدم برگشت کتاب از سوی کتاب فروشان به دلایل مختلف: از آنجایی که تنها یک نسخه از کتاب الکترونیکی تولید می شود و درکتاب الکترونیکی در دسترس قرار می گیرد، ناشران هیچ گاه با مشکل برگشت کتاب ازسوی کتاب فروشان و توزیع کننده ها رو به رو نخواهند شد. چ) سرعت بخشیدن به چرخه نشر کتاب: نشر کتاب در قالب الکترونیکی بسیاری از موانع بر سر راه چاپ کتاب به صورت سنتی را از میان برمی دارد. برای مثال، دیگر نیازیبه ارسال کتاب به چاپخانه، بررسی کیفیت چاپ، صحافی و توزیع به کتاب فروشی ها نیست. اما این موضوع هنگامی حاصل می شود که قبلا سیاست گذاری صحیح و راهبردی برای نشر کتاب به صورت الکترونیکی انجام شده باشد. ح) خرید پیوسته کتاب: منظورازخرید پیوسته کتاب این است که خوانندگان می توانند از هر کجا پس از مطالعه معرفی یا نقد و بررسی کتاب، به سفارش و خرید آن اقدام کنند. یکی از محدودیت های شیوه های سنتی توزیع کتاب این است که خوانندگان مجبور هستند به کتاب فروشی ها یا منابع معرفی کتاب مراجعه کنند و این د رحالی است که این موضوع فقط شامل خوانندگان در یک منطقه جغرافیایی خاص می شود. در نظام خرید پیوسته کتاب از طریق اینترنت، هر کس از هر کجا و در هر زمان می تواند به سایت ناشر مراجعه کند و پس از مطالعه مقدماتی کتاب مورد نظر، به انتخاب و سفارش آن بپدازد. همین موضوع باعث می شود که ناشران بتوانند خوانندگان بیشتری را در مناطق جغرافیایی دیگر جذب نمایند و محدودیت های مکانی و فیزیکی را برای نمایش انتشارات خود از میان بردارند. هم اکنون، تقریبا همه ناشران معروف و معتبر دارای وب سایت هستند و امکان خرید پیوسته انتشارات خود را می دهند. خ) جلوگیری از تمام شدن نسخه های چاپی: یکی از مشکلاتی که خوانندگان، به ویژه برای خرید کتاب های مرجع پر استفاده و کمیاب با آن رو به رو هستند، دسترسی به آثاری است که همه نسخه های چاپی آن ها در بازار نشر به فروش رفته و ناشربه دلایل مختلف دیگر اقدام به انتشار و چاپ های جدید از آن نکرده است. به این گونه کتاب ها اصطلاحا کتاب های خارج از چاپ می گویند. نشر کتاب در کتاب الکترونیکی این فرصت را به ناشران می دهد که هیچ گاه با مشکل به اتمام رسیدن نسخه های چاپی رو به رو نشوند و خوانندگان همواره بتوانند برای خرید کتاب مورد نظر اقدام کنند. د) فرصت بیشتر برای انتشار عناوین بیشتر و آثار الکترونیکی: تولید فقط یک نسخه کتاب در قالب الکترونیکی، دسترسی تعداد زیادی از خوانندگان به یک نسخه از کتاب در قالب الکترونیکی به طور همزمان و موارد دیگر،منجر به کاهش هزینه تولید کتاب می شود و بدین ترتیب ناشران فرصت بیشتری پیدا می کنند تا به انتشار عناوین بیشتری از کتاب های ویژه در زمینه تخصصی بپردازند. به عبارت دیگر، امروز دیده می شود که بیشتر ناشران خصوصی، به دلیل محدودیت های مالی تمایل دارند عناوینی را که مخاطبان بیشتری دارند به چاپ برسانند تا سود بیشتری کسب نمایند، نشر الکترونیکی در کتاب الکترونیکی تا حدودی می توانند ناشران را به سوی انتشار کتاب های تخصصی یا متعلق نویسندگان ناشناخته سوق می دهد (رضایی و نثری،1391). مزایای کتاب های الکترونیک کتاب های الکترونیکی در انواع متفاوت ارائه می شوند که دو نوع آن بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد. کتاب هایی که به صورت سی دی منتشر می شوند و کتاب هایی که با صفحات وب تکثیر می یابند. که به بررسی برتری های کتب الکترونیکی نسبت به کتب چاپی می پردازیم. امکان تجدید ویرایش و نگارش برای کتاب الکترونیکی بسیار آسان است برخلاف کتب چاپی که زمان طولانی سپری خواهد شد در این مورد زمان در ثانیه ها و دقیقه ها خلاصه می شود. هزینه تولید و نشر کتب الکترونیک به مراتب بسیار پایین و در سطح نازلی است و همین مساله عمده ترین علت رشد و نضج سریع این نوع کتاب هاست. وقتی هزینه تولید کاهش یافت فکرهای گوناگون، حرف های متفاوت و ایده های جدید فرصت بیشتری برای حضور در پروژه جهانی شدن خواهند یافت. آرزوی بسیاری از پدیدآورندگان این است که از آنچه منتشر کرده اند بازتابی ببینند و خود را در معرض پرسش هایی بیابند که جواب هایشان در آثارشان است. ای بوک به مدد نرم افزارها این امکان را به پدیدآورنده اش می دهد که به راحتی و به طور مستقیم ارتباط بین پدیدآورنده و مخاطب برقرار شود. این ارتباط متقابل درکتب چاپی مستلزم ماه ها و بلکه سال ها زمان بود ولی اکنون پدیدآورنده به سرعت بازخورد نظراتش را دریافت می کند. مرکز – گریز بودن اینترنت بر کتب الکترونیکی تاثیر داشته و این طور نیست که فقط افراد و افکار خاصی قدرت تولید کتب الکترونیکی را داشته و دیگران مصرف کننده صرف باشند. هر خواننده ای بوک می تواند پدیدآورنده ای بوک دیگری به همان گستردگی و با همان شرایط باشد. مرکز گریزی باعث شده در این عرصه هرم بلند و نامتوازن قدرت شکل نگیرد و همه در یک سطح به گستردگی جهان بشریت قرار گیرند. از عمده ترین نگرش های جهانی سازی و جهانی شدن، توجه خاص به مسائل زیست محیطی است که بی توجهی به آن ها، آینده را تهدید می کند. ای بوک برخلاف کتب چاپی که بر محمل کاغذ و مقوا منتشر می شوند و برای تولید آن ها ناچار باید طبیعت را تخریب کرد، محمل فیزیکی آن جنسیتی غیرطبیعی دارد و برای ساخت آن در تولید جهانی و انبوه، ناچار نیستیم محیط زیست را به ورطه نابودی بکشانیم. نشر و توزیع کتب الکترونیکی هیچ گاه در مرزهای کشورها مسدود نمی شوند؛ این کتاب ها مخاطبان جهانی خود را در هر کجا خواهند یافت. کتب چاپی همیشه در گذر از مرزهای متداول، دچار ریزش های معنایی و فیزیکی می شوند که این ایراد برای ای بوک ها وارد نیست. کتب الکترونیکی با درنوردیدن و زیر پا گذاشتن مرزهای جغرافیایی افکار جهانی را به هم متصل میکند. در واقع هر کتاب الکترونیکی زنجیره ای جهانی از افکار و برداشت های متفاوت است. در تولید و نشر کتب الکترونیکی هیچ محدودیتی برای هیچ کس قابل تصور نیست و این میزان حضور برای همگان و همه فکرها و فرهنگ ها یکسان است. برای حضور در این عرصه و مشارکت در جهانی شدن فقط داشتن ایده و فکر لازم است و محدودیت های فنی و تکنیکی چندان جلوه گری ندارند که هم چون کتب چاپی باعث عدم گسترش جهانی افکار و فرهنگ ها شوند. همین است که در برخورد با کتب الکترونیکی مختلف، تنوعات فرهنگی گسترده ای را می توان شاهد بود. حتی این تنوعات در ظاهر و چیدمان کلمات و صفحات نیز پدیدار است. همان طوری که طرح جلد و نحوه چینش و آرایش صفحات یک کتاب فارسی با یک کتاب انگلیسی و یا آلمانی که برای مخاطبین خاص زبان خودشان است متفاوت و قابل تمایز است. همین خصیصه فرهنگی را در چینش صفحات یک ای بوک هم می توان دریافت کرد. بنابراین تنوع فرهنگی نیز یکی دیگر از مزایای کتاب الکترونیک به حساب می آید. سایر امتیازات و ویژگی های فرهنگی دیگر که عمدتا شامل موارد ذیل است: سهولت پژوهش و جستجو اتصال مستقیم به منابع دیگرازطریق اینترنت امکانات چندرسانه ای امکان استفاده همزمان از امکانات جانبی سهولت در ذخیره سازی و یادداشت برداری امکان تبدیل قالب و شکل فرمت کتاب حجم کم سهولت در نگهداری کتابخانه ای جلوگیری از تمام شدن نسخه های چاپی (کوشا، 1383) کتاب درسی الکترونیکی کتاب درسی از زمان رونق صنعت چاپ، به عنوان ابزار اصلی ارائه محتوای واحدهای درسی در موسسات آموزشی محسوب شده و در طول تاریخ، به عنوان راحت ترین رسانه آموزشی مورد توجه دانشجویان، معلمان و اساتید بوده است. امروزه توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات و هم چنین افزایش سرعت رشد دانش، باعث شده که کتاب های درسی به همان شکل سنتی خود نتواند پاسخگوی نیازهای جامعه و یادگیرندگان واقع شده و لزومی بر قالب های جدید احساس شود. کتاب های درسی الکترونیکی به دلیل انعطاف پذیری و زیاد داشتن قابلیت های چند رسانه ای می توانند به عنوان عامل انگیزشی در یادگیری دانش آموزان و دانشجویان به کار روند و با ایجاد رغبت و علاقه، پیشرفت فزاینده دانشجویان را فراهم کنند. به منظور پذیرش گسترده کتاب درسی الکترونیکی، طراحی آن ها باید با هدف انتقال شیوه ای که دانشجویان بتوانند با کتاب درسی تعامل کنند و یادگیری آن ها افزایش یابد، منطبق شود. اگر چه کاهش هزینه و افزایش قابلیت حمل نیزمطلوب است. خوانندگان کتابها متفاوت اند؛ برخی خوانندگان فعال سعی می کنند هنگام خواندن به یادداشت برداری بپردازند و به جای رمزگشایی ساده کلمات، آن ها را به زبان خود و بر اساس واژگان موجود در گنجینه لغات خود بنویسند. برخی ترجیح می دهند که قسمت های مختلف متن را رنگی (هایلایت) کنند. بعضی اوقات این رنگی کردن با هدف نشان دادن نکات اصلی متن صورت می گیرد. گاه فرد تمایل دارد که قسمت های رنگی شده در متن توسط خود را تغییر دهد؛ این تغییر،شاید به علت اشتباه در زیاد رنگی نمودن متن و در نتیجه پر رنگ کردن کلیه خط های متن و نادیده گرفتن نکات کلیدی اصلی صورت می گیرد. بنابراین ممکن است فرد بخواهد قسمت رنگی شده را غیرفعال نماید. این فعالیت در مورد متون درسی الکترونیکی می تواند به خوبی نمایان شود (بلاوراند و یانگ، به نقل از رضایی و نثری،1391). در یک کتاب الکترونیک درسی می توان بین متون و رسانه های مختلف در منابع الکترونیکی به دو شکل فرامتنی و فرارسانه ای پیوند برقرار کرد. در سیستم فرامتنی از یک متن به متن دیگر در همان متن یا متون دیگر پیوند برقرار می کند. اما در سیستم های فرا رسانه ای، بین رسانه های مختلف مانند متن، فیلم، صوت، تصویر و دیگر رسانه ها داده می شود. برای مثال استفاده کننده هنگامی که متنی را درباره جانوری کمیاب مطالعه می کند، در همان لحظه می تواند به صدای آن گوش کند یا فیلمی از آن را درمحیط طبیعی مشاهده کند. کتاب های الکترونیک پویا را می توان در روش های آموزشی مختلف استفاده کرد که جزو بهترین نوع کتاب های الکترونیکی هستند و می توان آن ها را در تکمیل آموزش از راه دور و ایجاد مدرسه مجازی بسیار موثر دانست. در کتاب های درسی معمولی، مطالب و مختوای درسی به صورت ایستا ارائه می شوند، در صورتی که در کتاب الکترونیک مطالب به صورت متحرک یا چشمک زن، تغییر رنگ یک عبارت برای جلب توجه بیشتر ارائه می شوند که این خود در ایجاد انگیزه بیشتر موثر است. در کتاب الکترونیک درسی با یک کلیک در عرض چند صدم ثانیه می توان میان فصل ها و بخش های مختلف کتاب حرکت و عبارت یا کلمه خاصی را درکتاب جست و جو کرد. از مزایای کتاب درسی الکترونیکی می توان به موارد زیر اشاره کرد: ایجاد انگیزه تازه در دانشجویان برای مطالعه کتاب درسی عدم تحمیل هزینه چاپ و نشر یا خرید کتاب هایی که بخش ها و فصل هایی که از آن، از منابع درسی حذف شده است. امکان مطالعه کتاب در موقعیت های بیشتر، به خصوص در صورت استفاده از ابزار مطالعه کتاب الکترونیک رفع مشکلات موجود برای تهیه منابع، مانند نایابی کتاب در بازار از همه مهم تر آن که یادگیری از طریق کتاب الکترونیک، از نوع تعاملی خواهد بود و چه بسا با پیشرفت قابلیت های کتاب الکترونیک در آینده، مشکلات موجود بر سر راه آموزش از راه دور برطرف شود. با توجه به مطالب فوق می توان به نقش غیر قابل انکار کتاب الکترونیک در آموزش پی برد (رضایی و نثری، 1391). تعامل و مشارکت در کتاب های درسی الکترونیک : تعامل خواننده با نویسنده : کتاب به عنوان یک رسانه ارتباطی، مفاهیم ومعانی (پیام) مد نظرنویسنده کتاب را به خواننده انتقال داده و با او ارتباط برقرار می کند. ارتباط موجود در کتاب های سنتی معمولا یک طرفه بوده و امکان ارتباط مستقیم خواننده با نویسنده کتاب در آن وجود ندارد (هر چند که اخیرا معمولا ایمیل نویسنده و ناشر در بخشی از کتاب برای ارتباط درج می شود)، ولی امکاناتی چون پست الکترونیکی (متنی، صوتی و ویدیویی)، کنفرانس ویدیویی و غیره به کتاب های الکترونیکی این اختیار را می دهد تا با فراهم سازی شرایطی بتوانند زمینه تعامل بین خواننده و نویسنده را فراهم سازند. این روال، امکان ارتباط مستقیم منبع پیام را به مخاطب می دهد و طبق نظریه ارتباط گرایی باعث ارتقای یادگیری می شود. یک دلیل منطقی برای تعامل خواننده با نویسنده، سوء برداشت ها، غلط های تایپی یا اشتباهات علمی و انتقادات وارده از طرف خواننده به کتاب درسی است که باعث ارتقای کیفیت کتاب می شود. بنابراین در طراحی کتاب درسی باید سعی شود تا حد امکان تعامل خواننده با نویسنده فراهم شود؛ با توضیح این مساله که موارد و آیین نامه مراجعه و تعامل با نویسنده حتما باید در بخشی از کتاب درج شود. تعامل خواننده با محتوا : بخش اعظم وقت خواننده در تمامی انواع کتاب های درسی، صرف تعامل با محتوای آموزشی می شود. در ساختارهای الکترونیکی، محتوا را می توان از طریق صفحات رایانه یا کتاب خوان ارائه داد، در این ساختارها محتوا غالبا همراه با مجموعه ای غنی از آموزش های مبتنی بر رایانه، شبیه سازی ها، تصاویر، ویدیوها، بازی های رایانه ای و غیره است که امکان تعامل را بالا می برد. در گذشته فرض بر این بود محتوا حالتی ثابت و غیر فعال دارد و خوانندگان باید آن را جذب و هضم نماید. اما در حال حاضر می توان حالتی نمایشی به محتوا بخشید و آن را همانند افراد انسانی به نحوی خودمختار، با ارائه و عقلانیت برنامه ریزی نمود که بتواند نقش فعال تری در تعاملات بین دانشجو با محتوا بر عهده بگیرد. در حال حاضر، برخی برنامه های اکتشافی به وجود آمده اند که می توان آن ها را در محتوا مورد استفاده قرار داده و متناسب با عملکرد و تقاضای دانشجو به آن ها ارائه کرد و این برنامه ها،شکل خاصی از تعامل فردی و خصوصی بین دانشجو و محتوا را به وجود می آورند. تعامل خواننده با خوانندگان : کارهای صورت گرفته در زمینه ساخت اجتماعی دانش، یادگیری موقعیتی، شناخت اجتماعی، دانش ارتباطی و نظریه ارتباط گرایی و کاربرد این نظریه ها در طراحی محیط های الکترونیکی اساس قابل توجهی را در زمینه یادگیری مشارکتی و مزایای آن به دست داده اند. یادگیرندگان و به خصوص بزرگسالان و فراگیران حرفه ای از تعامل با دیگرانی که دغدغه های حرفه ای مشترک دارند، بهره های فراوان می برند. در کتاب های درسی سنتی، تعامل خواننده با خواننده دیگر در محیط های محلی صورت می گرفت، ولی درکتابهای الکترونیکی مجموعه تکنولوژی های ارتباطی این امکان را فراهم کرده است که خوانندگان هم به صورت همزمان و هم به صورت غیرهمزمان بتوانند با یکدیگر ارتباط برقرار کرده و از همدیگر یاد بگیرند. این نوع تعامل می تواند از طریق پست الکترونیکی، شبکه های اجتماعی (مثل فیس بوک، های اسپس و غیره) و وبلاگ ها صورت بگیرد. بنابراین، قرار دادن چنین امکانی در کتاب درسی الکترونیکی می تواند تعامل خواننده با خوانندگان دیگر را تسهیل نماید. تعامل خواننده با رابط کاربر : تعامل چه انسانی و چه از طریق ابزارهای غیر انسانی صورت بگیرد، باعث ارتقای یادگیری می شود. محیط های چند رسانه ای کتاب درسی الکترونیکی شرایطی را فراهم می سازند که کاربران بتوانند با نرم افزار تعامل داشته باشند. فراهم سازی امکاناتی هم چون یادداشت برداری، نشانه گذاری صفحه، برجسته سازی بخشی از متن، تغییر صفحه و انتقالات آن و غیره باعث تعامل بهتر خواننده با نرم افزار شده و باعث افزایش سطح رضایت او می شود. لازم به ذکر است که همه تغییرات صورت گرفته در نرم افزار (از قبیل یادداشت ها، برجسته سازی و تغییر تنظیمات) حتما باید قابل ذخیره و بازیابی مجدد باشد. تعامل خواننده با ناشر و گروه پشتیبان : بعضی مواقع خوانندگان تمایل دارند که با ناشر یا گروه پشتیبان کتاب الکترونیکی ارتباط برقرار نموده و در مورد مسائلی هم چون رفع اشکالات احتمالی، گرفتن اطلاعاتی در مورد کتاب یا انتشارات و درخواست همکاری و غیره با ناشران تعامل داشته باشند و برعکس؛ ناشران هم در برخی مواقع دوست دارند که با مخاطبان تماس داشته و نیازهای آن ها را تشخیص دهند. کتاب های درسی الکترونیکی این امکان را فراهم می سازد تا خوانندگان بتوانند با ناشر و گروه پشتیبان تعامل داشته باشند. تعامل خواننده با متخصصان : ابزارهای وب2 و شبکه های اجتماعی، زمینه هایی فراهم کرده اند تا متخصصان رشته های تحصیلی بتوانند در محیطی مجازی گرد هم آیند و در هر جا و هر مکانی بتواند با همدیگرتعامل داشته باشند. کتاب های درسی معمولا در زمینه این دیسیپلین ها نوشته می شوند و هر دیسیپلین هم متخصصان خاص خودش را دارد که می توان آن ها را در انجمن های مجازی و لینک آن به کتاب درسی می توان تعامل بین خواننده و متخصصان را فراهم ساخت. خوانندگان در چنین محیط هایی می توانند پاسخ سوال های خویش را پیدا کنند، از متخصصان سوال بپرسند، به نظرات و سوالات پاسخ دهند و از این طریق سطح درک و یادگیری متن را ارتقا دهند. تعامل با منابع اطلاعاتی : در کتاب های درسی (به دلیل اهمیت شان) معمولا ازمنابع مختلفی استفاده می شود که در قالب سنتی آن امکان دسترسی به منبع اصلی توسط خواننده خیلی کم بود ولی در کتاب های درسی الکترونیکی خواننده با یک کلیک می تواند اصل آن منبع را دیده یا آن را بخرد. تعامل با منابع اطلاعاتی باعث می شود تا خوانندگان با سطح توانایی بالا بتوانند به اطلاعات بیشتری در مورد موضوع مورد بحث دسترسی داشته و از این طریق یادگیری بهتری داشته باشند. دایره المعارف ها، فرهنگ لغات، کتابخانه های دیجیتال، رفرنس پایان کتاب و غیره نمونه هایی از منابع اطلاعاتی هستند. تعامل با ابزارهای وب2 : وب 2 مفهومی است که بر اساس آن، تعامل با محتوای وب به مثابه تعامل با محتوای موجود درکامپیوتر شخصی است. در چنین محیطی، کاربر نقش مستقیم و موثری در تولید محتوا ایفا می کند. این وب در یادگیری فعال و تشریک مساعی دانش، نقش مهمی بر عهده دارد و در آن فراگیران شبکه بر اساس علایق خود شکل داده و به شکل جمعی به یادگیری می پردازند. برخی از ابزارهای وب 2 عبارتند از: وبلاگ ها، ویکی ها، شبکه های اجتماعی، سرویس های جست و جو و بوک مارک ها. خوانندگان کتاب های درسی الکترونیکی می توانند به راحتی با این ابزارها تعامل داشته باشند و یادگیری شان را تقویت نمایند. به عنوان مثال اگر خواننده ای تعریف خاصی از یک مفهوم داشته باشد و بخواهد آن را به اطلاع عموم برساند، می تواند به یک ویکی تخصصی مراجعه کرده و تعریف خود را با اسم خودش ارائه دهد(رضایی و نثری، 1391). تولید و دسترسی به کتاب های الکترونیک : در عصر حاضر، طراحی، ساخت و اشاعه کتاب های الکترونیک بر روی سی دی رام، بخش مهمی از فعالیت های صنعت چاپ را به خود اختصاص داده است. دو عامل اساسی در تهیه کتاب های الکترونیک مد نظر هستند: فرمول بندی مجموعه ای از دستورالعمل های طراحی و تسهیل تولید کتاب های الکترونیک با تاکید ویژه بر نقش سطوح تماس استفاده کننده نهایی دسترسی به پتانسیل کتاب های الکترونیک به عنوان مکانیزمی برای اشاعه آموزش میان کنشی، آموزش از راه دور و محیط های قابل انعطاف آموزشی که در این قسمت تنها بخش اول مورد بررسی قرار می گیرد. تاکنون دو نوع رسانه ذخیره سازی نوری رقمی ابداع شده است: قابل نوشتن و فقط خواندنی. مزینانی (1373)در بررسی های خود از نوع قابل نوشتن برای آزمایش ها و تجربه ها استفاده نمود و در خلال تحقیق خود، سه نوع کتاب الکترونیکی آزمایشی را تهیه کرد که از انواع فرا رسانه ای، چند رسانه ای و هوشمند بودند و در طی تحقیق متوجه شد که به دو ابزار اساسی برای تسهیل تولید کتاب های الکترونیکی نیاز است: الف) مجموعه ای از مدل های طراحی سطح بالا ب) مجموعه ای از دستورالعمل های عملی که بتواند سه عامل طراحی، سطح تماس استفاده کننده، سازماندهی اطلاعات روی سی دی رام و ایستگاه دسترسی را پوشش دهد. الف) مدل ها: سه نوع مدل فرمول بندی شد که عبارتند از : مدل مفهومی، مدل طراحی و مدل ساخت. مدل مفهومی با تاکید بر استفاده کننده نهایی طراحی شده است. مدل های طراحی و ساخت به دلیل این که هیئت و شکل و روش های ساخت را ارائه می کنند برای تولیدکنندگان و طراحان در نظر گرفته شده است. مدل مفهومی در شکل شماره 1 ارائه شده است. شکل شماره1: مدل مفهومی یک کتاب الکترونیکی در این شکل، یک کتاب الکترونیکی که از مجموعه ای از صفحات، دارای اطلاعات پویا و میان کنشی تشکیل گردیده نشان داده شده است. در بالای صفحات مجموعه ای از عملیات و فرمان ها مثل "صفحه بعدی" ، "صفحه قبلی" ، "به صفحه... برو" ، "خروج" و غیره ارائه شده اند. با کمک این عملیات، استفاده کننده به صورتی میان کنشی و پویا اطلاعات هر صفحه را مورد بررسی قرار داده و انتخاب می کند. در مدل طراحی که در شکل شماره 2 ارائه شده است، سطوح تماس به گونه ای طراحی گردیده که استفاده کننده نهایی به آسانی بتواند به اطلاعات کتاب الکترونیکی دسترسی پیدا کند، بدین معنا که ساختار صفحات و محتوای کتاب بایستی کاملا مشخص باشد. دراین طراحی ماهیت خدماتی که به خوانندگان ارائه می شود نیز روشن است. شکل شماره2: مدل طراحی و توسعه کتاب های الکترونیکی همان طور که از شکل شماره 2 برمی آید، بدنه اصلی دانش فرا رسانه ای از اجزای اساسی کتاب های الکترونیک به حساب می آیند و در طراحی توجه خاصی به آن می شود. سی دی رام های با ظرفیت بالا برای ذخیره سازی بدنه اصلی این کتاب های فرا رسانه ای کاملا مطلوب است. روابط بین مراحل مختلف ساخت کتاب الکترونیکی در شکل شماره 3 ارائه شده است. مراحل اساسی ساخت کتاب های الکترونیکی عبارتند از: انتقال مواد اطلاعاتی بر روی امولسیون اولیه دیسک های سخت یا دیسک های نوری قابل نوشتن تهیه نمونه های اولیه در مرحله آخر، تکثیر دیسک از نوع فقط خواندنی بدیهی است که دیسک های از نوع فقط خواندنی تکثیر و برای استفاده کنندگان توزیع می شود. شکل شماره3: مدل ساخت کتاب های الکترونیک همان طور که در شکل شماره 3 نشان داده شده، تعیین محتوا و ساختار کتاب، اولین مرحله ساخت را تشکیل می دهد. پس از این که محتویات و ساختار کتاب مشخص شد، آن ها را به بخش دستنویسی ارسال می کنند. در این دستنویس موارد زیر باید روشن باشد: موادی که باید در کتاب و در هر صفحه ارائه شود. روابط بین صفحات مکانیزم های کنترل کننده ابزار دسترسی استفاده کننده نهایی جزئیات اطلاعات متنی، تصویری و صوتی بنابراین متوجه می شویم که تهیه چنین دستنویسی مستلزم بررسی تمام مراحل تولید منابع چند رسانه ای است. پس از تهیه چنین دستنویسی و آزمون آن، مراحل تولید کتاب الکترونیکی آغاز می شود. در این مرحله، اگر کتاب از نوع فرا رسانه ای باشد، مراحل ادغام، هماهنگی و همزمان سازی بر روی اطلاعات اعمال می شود. مرحله بعدی، ارزیابی و آزمون است. در این مرحله نمونه های اولیه متعددی تهیه شده تا بهترین آن ها برای تولید نهایی انتخاب شود. پس از انتخاب بهترین نمونه، دیسک مادر ازآن تهیه و برای تکثیر نهایی ارسال می شود. ب) دستورالعمل ها : دستورالعمل ها در شش گروه اصلی قرار می گیرند: مهندسی دانش طراحی صفحه روش های میان کنشی ابزار استفاده کننده نهایی و خدمات استفاده از وسایل چند رسانه ای استفاده از فرا رسانه ها که به ترتیب مورد بررسی قرار می گیرند: مهندسی دانش : هر کتاب الکترونیک، نیازمند یک بدنه اصلی دانش است. مهندسی دانش، روشها و وظایف تهیه چنین بدنه ای را مورد بحث قرار می دهد. اگر چنین بدنه ای به درستی طراحی و تهیه شود، کتاب الکترونیک عملکرد و بازده مطلوبی خواهد داشت. طراحی صفحه : طراحی صفحه یک کتاب الکترونیک دارای اهمیت زیادی است؛ زیرا از طریق این صفحات است که استفاده کننده می تواند به صورت میان کنشی با اطلاعات کتاب ارتباط برقرار می کند. ساختارهای متعددی می توان برای صفحات کتاب الکترونیک در نظر گرفت، ولی در مجموع نوع و شکل این ساختار بستگی به عوامل زیر دارد: الف) اهداف کتاب الکترونیکی ب) ماهیت اطلاعات و دانشی که در کتاب مندرج است. روش های میان کنشی : از روش های متعددی برای برقراری ارتباط استفاده کننده با کتاب الکترونیکی موجود است. بالتبع این روش ها به ایستگاه دسترسی نیز بستگی دارند (بحث ایستگاه های دسترسی به کتاب های الکترونیکی در بخش های بعدی ارائه می شود). اگر بتوان میان کنش گرافیکی بین کتاب و استفاده کننده برقرار کرد، آن گاه امکانات جالب توجهی به وجود می آید. در واقع باید اذعان داشت که روش های برقراری ارتباط و میان کنش با هر نوع انتشاراتی، اساسا به ماهیت اطلاعات بستگی دارد که می تواند چند رسانه ای یا خطی باشد. ابزارها و خدماتی که به استفاده کننده نهایی ارائه می شوند : مجموعه وسایلی که استفاده کننده می تواند با کتاب الکترونیکی ارتباط برقرار کند و ارائه خدمات مناسب، دو عامل مهم در طراحی کتاب های الکترونیکی هستند. علاوه بر ماهیت انتشارات، وظایف و نیازهای استفاده کنندگان نیز در طراحی کتاب های الکترونیک، بایستی مدنظر قرار گیرند، اگرچه کتاب های الکترونیک ابزارهای خاص خود را دارا هستند و خدماتی متفاوت ارائه می کنند، ولی بعضی از جنبه های استفاده از آن همانند کتاب های چاپی هستند. تعدادی از وسایل و تمهیداتی که میتوانند در کتاب های الکترونیکی موفق واقع شوند عبارتند از: ابزارهای بازیابی، تورق کننده ها، چوق الف، تسهیلات یادداشت برداری، تسهیلات کپی و ضمیمه کردن، کمک های پیوسته، تسهیلات کمک آموزشی، واژگان ها، ردیاب ها، جمع کننده ها، تسهیلات برگشت و پیگیری مطالب گذشته و بالاخره ابزارهای کنترل دستی. روش های چند رسانه ای : استفاده از روش های چند رسانه ای در کتاب های الکترونیک باعث می شود تا حوزه عمل طراحان به طور چشمگیری افزایش یابد و بتوانند اطلاعات را به صورتی پویا و میان کنشی ارائه کنند. از این نظر، چهار نوع اطلاعات بیشتر مورد توجه هستند، اطلاعات متنی، نمودارهای آماری، اطلاعات صوتی و تصاویر متحرک. وسایل فرا رسانه ای : ارائه اطلاعات به صورت فرا رسانه ای، همانند وسایل چند رسانه ای، با این تفاوت که اطلاعات در این روش به صورت خطی ذخیره و بازیابی می شوند و به دلیل این که از ابزارهای مناسب و استانداردی استفاده نمی شود، مرتبط کردن منابع فرارسانه ای با یکدیگر کاری وقت گیر و دشوار است. ج) ایستگاه های دستیابی : دستیابی مناسب به اطلاعات کتاب های الکترونیک از طریق ایستگاه های مناسب، شرط اساسی برای کارآیی مطلوب این نوع تسهیلات است. درحال حاضر، سه نوع از این ایستگاه ها موجود است. رایج ترین انواع آن، ایستگاه های کامپیوترهای شخصی است که دارای یک دیسک خوان داخلی یا خارجی است که به صورت شماتیک در شکل شماره 4 نشان داده شده است. شکل شماره4: یک ایستگاه کاری دستیابی به کتاب الکترونیکی که بر اساس کامپیوترهای شخصی چند منظوره طراحی شده است. اگر کامپیوتر این ایستگاه دستیابی دارای تسهیلاتی باشد که بتواند به شبکه های ارتباطی راه دور متصل شود، آن گاه کتاب های رسانه دور را نیز می توان از طریق این ایستگاه ارائه کرد. همان طور که در شکل شماره 4 آمده است متوجه می شویم که در مقایسه با کتابخانه های سنتی، کتابخانه دیسک نوری به چه فضای کمی نیاز دارد. ایستگاه های دستیابی نوع دوم از ترکیب یک دیسک خوان و نظام کامپیوتری قابل حمل به وجود آمده اند، بدین معنا که هر کجا نیروی برق به آن اندازه باشد که بتواند صفحه نمایش LCD کامپیوتر را روشن نماید از این ایستگاه می توان استفاده کرد. نوع سوم ایستگاه های دستیابی معروف به نظام کتاب های الکترونیکی "سونی دیتا دیسکمن" است. این ایستگاه کاری قابل حمل و سبک به صورتی استاندارد در سطح جهانی مورد استفاده قرار می گیرد. در واقع این نظام، خود نوعی کتاب الکترونیکی است که دیسک های نوری سه اینچی آن قادر است 100000 صفحه متن یا 32000 تصویر گرافیکی را ذخیره سازی کند. اطلاعات این کتاب ها بر روی صفحات نمایش از نوع LCD 56*67 میلی متری و با وضوح زیاد قابل ارائه است. اطلاعات متنی به صورت ماتریسی ده خطی که هر یک سی کاراکتر دارند، ارائه می شود. از طریق یک صفحه کلید کوچک و یک مکان نما و دو کلید "آری" یا "نه" استفاده کننده نهایی به صورتی میان کنشی با کتاب ارتباط برقرار می کند. این نظام دارای نوعی نرم افزار دائمی است که می توان از طریق آن روش های کاوش متفاوتی را به کار برد، مثل کاوش واژه ای، کاوش واژه انتهایی، کاوش منویی، کاوش چندگانه و بالاخره کاوش گرافیکی. (مزيناني،1373) چگونگی تولید و نشر کتب الکترونیکی جهت تولید و نشر کتب و محتوای الکترونیکی باید از نرم افزارهای خاص استفاده کرد. نرم افزارهایی که برای کتاب الکترونیکی استفاده می شود کامپایلر ای بوک نامیده می شود. کامپایلر های ای بوک را می توان به سه گروه تقسیم بندی کرد: کامپایلرهای PC: مهم ترین کامپایلرها برای رایانه های شخصی یا PC می باشند. این کامپایلرها در اصل صفحات HTML را به یک فایل قابل اجرا تبدیل می کنند و توسط نرم افزارهای Internet Explorerکه بر روی رایانه های شخصی نصب کرده اند قابل استفاده شده اند. طرز کار بسیاری از کامپایلرهای ای بوک ساده است. جهت ساخت یک کتاب الکترونیکی فایل های HTMLرا دربرنامه کامپایلر وارد کرده و در نهایت دکمه را برای کامپایل کردن ای بوک می زنید؛ افزون بر این کامپایلرها امکاناتی چون اضافه کردن کلمه عبور برای صفحات یا فصل های خاصی را فراهم می سازند. می توان فقط چند صفحه از کتاب را جهت جذب کاربران و آشنایی آن ها با کتاب مربوط، بازگذاشته تا اگر خوانندگان از کتاب خوششان بیاید با واریز کردن مبلغی به حساب صاحب کارت از طریق ایمیل، کلمه عبور جهت دیدن مابقی کتاب به خریدار ارسال شود. از آن جایی که کامپایلرهای HTML فایل های HTMLرا به کارمی گیرند می توان محتویات چند رسانه ای را نیز به کتاب های الکترونیک اضافه کرد. کامپایلرهای چند محیطی : گروه دوم گروه چند محیطی است این ها از فایل های PDFشرکت Adobeاستفاده می کنند. این فایل ها را می توان از طریق برنامه رایگان Acrobat eBook Readerمورد استفاده قرار داد. برنامه آکروبات امکانات فراوانی چون بزرگ و کوچک کردن صفحه و نمایش تک صفحه ای را در اختیار خواننده می گذارد. تولید و ارائه کتاب به صورت فرمت PDFاز مزایای بسیاری برخوردار است: می توان به آسانی کتاب خود را از فرمت Wordبه فرمت PDFتبدیل کرد و از طریق برنامه کمکیDistiller Acrobatامکانات جانبی را در کتاب الکترونیکی ایجاد کرده تا خواننده بتواند تنظیمات چاپ را شخصا انجام دهد. هم چنین می توان در کتاب از تصاویر تمام رنگی و فیلم استفاده کرد و با ایجاد لینک های خاص به طور مستقیم صفحات وب را فعال کرد. افزون بر این امکانات امنیتی مانند حفاظت با کلمه عبور، غیر فعال کردن چاپ، غیر فعال کردن کپی برداری از فایل های PDFرا نیز فراهم می سازد. فرمت PDFبا محیط های گوناگون کامپیوتری هم چون محیط ویندوز، لینوکس و مکینتاش سازگاری دارد. کامپایلرهای دستی برای PDAها : آخرین گروه نرم افزار کتاب الکترونیکی به بازار PDAتعلق دارد. در حال حاضر سه نوع PDAداریم. اولین آن PCجیبی است که سیستم عامل ویندوز CEرا اجرا می کند. این سیستم عامل شبیه ویندوز 95 است و مختص PDAها می باشد. شرکت مایکروسافت یک برنامه افزودنی برای Wordتهیه کرده است که امکان می دهد تا یک کتاب الکترونیک را برای این قبیل وسایل درست کرد. در حال حاضر وسایل PDAتوسط شرکت تولید و ساخته می شود؛ از جمله وسیله ای به نام eBook man توسط شرکت فرانکلین تولید می شود و جهت دستیابی به نرم افزار مخصوص تولید و خواندن این وسایل می توان به سایت هایی هم چون www.mobipacket.comمراجعه نمود. شرکت mobipacketکامپایلرهایی را که روی انواعی از PDAها خوانده می شود، ارائه می دهد که نسخه استاندارد آن 149 دلار و نگارش حرفه ای آن 999 دلار است که هزینه بالای آن مانع گسترش عمومی شده چرا که هر کسی حاضر به تهیه دستگاه مخصوص کتاب الکترونیکی نیست، بنابراین این نسخه با استقبال کمتری رو به رو شده است. (كافي امامي، 1383) معیارهای ارزیابی کیفیت دروس الکترونیکی : اگرچه ممکن است توجه به همه معیارها کمی سخت و طاقت فرسا به نظر آید، لیکن واقعیت آن است که هر کدام از این موارد از ابعاد کیفی یا اجرایی بخش یا بخش هایی از محتوای تولیدی را مورد توجه قرار می دهد. هر درس یا محتوای الکترونیکی لازم است دارای ویژگی های کیفی باشد تا اهداف و راهبردهای آموزشی را بتواند تامین کند. این ویژگی ها به صورت دسته بندی ذیل ارائه می شود. اطلاعات کلی : یک سری اطلاعات عمومی وجود دارد که کاربر قبل از شروع به فراگیری از طریق محتواهای دیجیتال باید از آن ها اطلاع داشته باشد که بدین قرار است: خلاصه ای از درس شامل هدف از ارائه آن درس و محتویات آن، روال منطقی از ارتباط این درس با دیگر درس های رشته مربوط، فهرست کامل از کلیه منابع شامل کلیه کتاب ها، منابع اینترنتی و منابع موجود در کتابخانه های دیجیتالی، ابزارهای لازم برای مشاهده راحت محتوا شامل نرم افزارهای لازم، سرعت اینترنت لازم، سخت افزار مورد نیاز و... . زمان تقریبی لازم برای فراگیری محتوا، راهنمایی های لازم در خصوص بحث های آنلاین و تماس های آنلاین مربوط به محتوا و تشکیل گروه ها و تیم های درسی، برنامه استاد راهنمای محتوا برای در دسترس بودن در اینترنت به صورت کامل و مشخص برای مراجعه کاربران برای بحث و سوالات احتمالی، تشریح کامل حق و حقوق دسترسی کاربر به محتوا و هم چنین، مطالبی که احیانا روی سایت قرار می دهد، اختصاص قسمتی از سایت به بررسی این موضوع که این محتوا تا چ حد به کاربر در رشته مربوط کمک می کند، معرفی مولف و مولد محتوا به طور واضح و مشخص با ذکر مهارت و درجه علمی آن ها و ذکر مسائل مربوط به حق انتشار و صاحب یا صاحبان قانونی محتواهای دیجیتال. دسترسی : درس مورد نظر چقدر قابل دسترس است و آیا کاربر می تواند به راحتی اطلاعات مورد نیاز خود را بیابد. دستورالعمل و کار هر کلید یا آیکون استفاده شده در محتوا باید کامل، روشن و مشخص باشد. یک فهرست موضوعی شامل موضوعات تدریس شده، اهداف و نتایج به دست آمده بعد از یادگیری باید موجود باشد. هرقسمت و بخش درس حتما باید با یک چکیده و خلاصه از آن قسمت شروع شود. هر صفحه باید به صفحه های بعدی و قبلی خود لینک داشته باشد و هم چنین لینکی برای ارتباط دانشجو با استاد از طریق ایمیل برای بحث و سوالات احتمالی در مورد آن صفحه وجود داشته باشد. اطلاعات جانبی که نشان دهد کاربر در یک صفحه کجای کل درس قرار گرفته و در کدام بخش است. یک فرهنگ لغات که اصطلاحات فنی و دشوار در آن توضیح داده شده و همواره در دسترس کاربر باشد. سازمان دهی : آیا مطالب به شکلی سازمان یافته اند که کاربر بتواند ارتباط بین قسمت های مختلف محتواهای درس را تشخیص دهد؟ آیا سازمان دهی و ترتیب محتوای درس به شکلی مناسب برای درس مربوط و کاربر مربوط قرار داده شده است؟ آیا بخش های مختلف درس به زیربخش های مناسب تقسیم بندی شده اند و نمونه های آن ها با عنوان اصلی درس هم خوانی دارند؟ آیا ارجاعات به مطالب به نحو صحیحی انجام گرفته است؟ آیا گسستگی در مطالب و بخش ها وجود ندارد؟ زبان : آیا زبان علمی استفاده شده در محتوا مناسب با کاربران مورد نظر است؟ آیا روش استفاده شده در نگارش درس روشن و مستقیم است؟ آیا صدای استاد برای ضبط شدن مناسب است و لحن مناسب در قسمت های مختلف استفاده می کند؟ آیا روش گویش استاد از نظر قواعد دستوری صحیح است؟ آیا حتی الامکان از جمله های کوتاه استفاده شده است و پاراگراف ها مختصر هستند؟ آیا برای نشانه ها و واژه های استفاده شده توضیح داده شده اند (حداقل در پاورقی)؟ آیا نوع گویش، کاربر را به وجد می آورد یا به عبارت دیگر، وی را برای یادگیری درس تشویق و وی را به پیگیری درس وادار می کند؟ صفحه آرایی : مطالب به صورتی جالب ارائه شده باشند و با نوع درس و کاربر آن مناسبت داشته باشند. آیکون ها و کلیدهای راهنما به مقدار کافی استفاده شده باشد. فونت های استفاده شده قابل مشاهده درهمه محیط باشد. تاکیدها و برجسته سازی برای مطالب مهم صورت گرفته باشد. ارائه مطالب به صورت جذاب و مرتبط با هم صورت گرفته باشد. اندازه نوشته ها و صفحه و عنوان ها و مطالب مهم به طور مطلوب و معقول باشد. از رنگ ها به شکل موثری استفاده و به عبارتی دیگر از روان شناسی رنگ ها در انتقال مطالب استفاده شده باشد. انیمیشن، دیاگرام، جداول و اشکال به طور مناسب در محتوا قرار گرفته باشد. زمینه ای مناسب برای محتوا انتخاب شده باشد تا تمام اجزای تشکیل دهنده محتوا یکسو و هماهنگ شده و به راحتی قابل نمایش باشند. کل مطلی استحکام و پیوستگی مطلوبی داشته باشد. ارزیابی : به کاربران معیاری مشخص برای امتحان از بحث های مختلف محتوا داده شود. حجم محتوای موجود با زمان خواندن و یادگیری و سپس آزمون آن هماهنگی داشته باشد. قسمتی برای نحوه نمره دهی و مقدار حجم نهایی دروس برای آزمون ها در نظر گرفته شود. ارتباط بین محتواهای آماده شده سوالات آزمون وجود داشته باشد. منابع : محتوای موجود مناسب و کافی برای موضوع بحث باشد. فهرست منابع درسی شامل بخش "لازم" و بخش "امتحانی" یا "منابع جانبی" باشد (شامل کتاب ها، CDها، لینک های اینترنتی و... ). تنوع مناسبی از منابع وجود داشته باشد تا هم خوانی با علاقه، توانایی و سبک یادگیری فرد مشاهده شود. قطعات چند رسانه ای متناسب با ابزار و امکانات سخت افزاری و نرم افزاری موجود با اعلام شده برای یادگیرنده ارائه شده باشد. منابع به روز، دقیق و مرتبط با محتوای مورد نظر درس باشد و در صورت نیاز نوع نگاه یا دیدگاه منابع مختلف روشن شود. در پایان لازم است محتوا و بازخورد موفقیت و کارآمدی آن به نحوی بررسی و توسط گروه های مرتبط ارزیابی شود و بهبود یابد. در هر مرحله ممکن است به بهبود یا تغییرات محدود در محتوا نیاز باشد. (صفوی، باوقار و غفاری،1386) مقایسه رویکردهای سنتی و الکترونیکی به آموزش : در جدول شماره 1 تفاوت های میان رویکردهای سنتی و الکترونیکی به آموزش درج شده است. جدول1: مقایسه رویکردهای سنتی و الکترونیکی به آموزش رویکردسنتیالکترونیکیتاکید بررقابتکار گروهیوظیفه فراگیرحفظ مطالبمدیریت و تولید دانش و حل مسالهرابطه معلم با فراگیرعالم و جاهلجامعه فراگیرانفرایند آموزشاستاندارد و از پیش مشخص شدهانعطاف پذیرمحیط آموزشمدرسه و دانشگاهسراسر شبکهزمان آموزشسال تحصیلیهر زمان که اراده کنید نتایج تحقیقات انجام شده وانگ و وانگ (2013) در تحقیقی تحت عنوان "تاثیرات طراحی تعاملی کتاب الکترونیکی بر یادگیری زبان دانش آموزان کلاس چهارم" بدین نتیجه دست یافتند که یافته ها یک تاثیر تعاملی معکوس را نشان می دهند؛ بدین معنی که گروهی که از سطوح پایین تعامل برخودار بودند در نوشتن کاراکترهای چینی به طور قابل ملاحظه ای بهتر عمل کردند که این ممکن است به دلیل ظرفیت شناختی زبان آموزان جوان و توانایی پردازش بیش از حد محدود به یادگیری با فرا رسانه ها باشد. کرات و همکاران (2013) در تحقیقی تحت عنوان "کتاب الکترونیک تسهیل کنندگانی برای دستیابی به واژگان" بدین نتیجه رسیدند که کتب الکترونیک را می توان به طور موثر در سطوح مختلف به منظور تسهیل دستیابی به معنای واژگان مورد استفاده قرار داد. سگال و درودی، کرات و کلین (2013) در تحقیقی تحت عنوان "کدام یک بهتر می توانند به کودکان با وضعیت اقتصادی - اجتماعی پایین در خواندن کمک کند؟ کتب الکترونیک یا کتب چاپی، وساطت یا عدم وساطت بزرگسالان" بدین نتیجه رسیدند که خواندن کتب الکترونیکی به همراه وساطت بزرگسالان پیشرفت بیشتری را برای کودکان با وضعیت اقتصادی اجتماعی پایین به ارمغان می آورد. روزلینا و همکاران (2013) در تحقیقی تحت عنوان "تاثیر کتب الکترونیکی بر سبک های یادگیری دانش آموزان در مالزی" بدین نتیجه دست یافتند که کتب الکترونیکی عمدتا در مدارس استفاده می شوند اما از این کتب نهایت استفاده برده نمی شود و به طور کامل در مدارس مورد استفاده قرار نمی گیرند و هم چنین سبک یادگیری دانش آموزان هنگامی که تمایل بیشتری به انجام مشق شب خود با کمک گرفتن از کتب الکترونیکی هستند بیشتر دستخوش تغییر قرار می گیرد. اگرچه ارتباطات سنتی کانال های ارتباطی هنوز هم بین خانواده ها باقی مانده است اما استفاده از کانال های ارتباطی جدید بین دوستان نیز رایج شده است. رينتيسا، بروور و ليگوبكارتا (2013) در تحقيقي تحت عنوان "اثرات آموزش آنلاين حرفه اي در اعتقادات معلمان آموزش عالي و نيات نسبت به تسهيل يادگيري و فناوري" بدين نتيجه دست يافتند كه مهارت هاي فناوري دانش محتواي آموزشي افزايش قابل ملاحظه اي يافته است و با گذشت زمان دانشگاهيان كمتر در مورد مزاياي انتقال دانش متقاعد شدند؛ رشته ها و فرهنگ هاي سازماني، سرمايه گذاري زمان و اعتقادات نسبت به استخدام، حفظ و ابقاي آموزش را تحت تاثير قرار دادند. ماسي و همكاران (2012) در تحقيقي تحت عنوان "تاثيرات آموزش از راه دور هماهنگ شده بر اضطراب، افسردگي و پیشرفت تحصيلي در دانشجويان سال اول پزشكي و داروسازي در برنامه درسي تسريع شده" بدين نتيجه دست يافتند كه تفاوت قابل توجهي در افسردگي، اضطراب و پيشرفت تحصيلي بين دانشجويان آموزش از راه دور و دانشجويان آموزش سنتي وجود ندارد و همه دانشجويان صرف نظر از نحوه آموزشي كه دريافت مي كنند، افزايش قابل توجهي از افسردگي را در طول زمان تجربه مي كنند. رلوا،‌ كانويندب و ياتسك (2012) در تحقيقي تحت عنوان "استفاده از كتاب الكترونيكي مورد استفاده در موبايل با قابليت دسترسي بيشتر براي افراد مبتلا به نارساخواني" بدين نتيجه دست يافتند كه اگرچه اين برنامه موبايل به افراد مبتلا به نارساخواني كمك مي كند تا متون را بهتر بخوانند اما نارساخواني يك ناتواني يادگيري است كه حتي زبان را هم تحت تاثير خود قرار مي دهد؛ از اين رو مي توانيم دسترسي اين افراد به متن را نه تنها از طريق متن بلكه از طريق طرح متن نظير طرح هاي گرافيكي نيز تسهيل كرد. اسميتز و باس (2012) در تحقيقي تحت "عنوان كتاب هاي داستان تعاملی الكترونيك براي ارتقاي رشد واژگان پيش دبستاني ها" بدين نتيجه دست يافتند كه ارائه سوالات به كودكان بيشتر از صرفا ارائه يك تعريف يا مترادف كلمه در رشد واژگان كودكان پيش دبستاني سودمند واقع مي شود. سلامه و همکاران (2012) در تحقيقي تحت عنوان "تاثيرات برنامه آموزش الكترونيك بر كيفيت زندگي بيماران مبتلا به بيماري عروق كرونر قلب" بدين نتيجه دست يافتند كه گروه مداخله از كيفيت زندگي بهتري كه مربوط به عملكرد فيزيكي و درد جسمي در مرحله پس از مداخله بود برخوردار بودند و در مرحله پيگيري كيفيت زندگي گروه مداخله در تمامي حوزه ها از گروه كنترل بالاتر بود. شامیر و باروچ (2012) در تحقیقی تحت عنوان "کتاب های الکترونیکی آموزشی پشتیبانی برای لغات و ریاضیات اولیه برای کودکان در معرض خطر ناتوانی یادگیری" بدین نتیجه دست یافتند که بعد از مداخله، کودکان گروه آموزشی کتاب الکترونیک، هم لغات و هم مهارت های ریاضی خود را در مقایسه با گروه کنترل که به طور منظم درگیر فعالیت های دوره پیش دبستان بودند بهبود بخشیدند. زاهد، قادري و معيني كيا (2011) در تحقيقي تحت عنوان "نگرش متقاصيان ورود به دانشگاه نسبت به آموزش از راه دور" بدين نتيجه دست يافتند كه نگرش داوطلبان ورود به دانشگاه نسبت به آموزش از راه دور منفي است و ميانگين نمره نگرش متقاضيان پسر به طور معني داري بالاتر از نگرش دانش آموزان دختر نسبت به آموزش از راه دور بود؛ بنابراين مديران برنامه مي توانند بر روي عواملي كه انتظار مي رود بر نگرش دانشجويان نسبت به يادگيري الكترونيك تاثير گذارد تمركز كنند. محمدي، قرباني و حميدي (2011) در تحقيقي تحت عنوان "تاثيرات يادگيري الكترونيك بر يادگيري زبان" بدين نتيجه دست يافتند كه بايستي چندين برنامه براي تدريس به معلمان و دانش آموزان تدارك ديده شوند تا نحوه استفاده از كامپيوتر و اينترنت و افزايش اطلاعات در مورد چند رسانه اي ها و ديگر وسايلي كه براي يادگيري زبان استفاده مي شود را به آنان آموزش دهند كه در اين صورت آن ها مي توانند با جهان پيش روند و هماهنگ شوند. شامير و شالفر (2011) در تحقيقي تحت عنوان "تاثيرات كتاب الكترونيك در ارتقاي واجي و مفهومي در مورد چاپ: مقايسه اي بين كودكان در معرض خطر ناتواني هاي يادگيري و كودكان عادي در حال رشد در دوره پيش دبستان" بدين نتيجه دست يافت كه كتاب هاي الكترونيك موجب بهبود عملكرد در هر دو گروه به خصوص در گروه كودكان در معرض خطر ناتواني هاي يادگيري مي شود. وودي، دنيل و بيكر(2010) در تحقيقي تحت عنوان "كتاب هاي الكترونيك يا كتاب هاي چاپي: دانش آموزان كتاب هاي چاپي را ترجيح مي دهند" بدين نتيجه دست يافتند كه افرادي كه قبلا از كتب الكترونيكي استفاده كرده بودند هنوز هم كتاب هاي چاپي را براي امر يادگيري ترجيح مي دهند. علي رغم قابليت دسترسي آسان به محتواي تكميلي در كتاب هاي الكترونيك از طريق لينك ها و ديگر ويژگي ها احتمالا دانش آموزان باز هم كتب چاپي را ترجيح مي دهند. كرات (2010) در تحقيقي تحت عنوان "خواندن كتب الكترونيكي پشتيباني براي واژگان، درك داستان و خواندن كلمه در دوره پيش دبستان و كلاس اول" بدين نتيجه دست يافت كه كودكان پيش دبستاني در خواندن كلمات به طور قابل ملاحظه اي بيش از كودكان كلاس اول در گروه درمان پيشرفت كردند و هيچ گونه تعاملي از نظر سن و درمان بين دو گروه مشاهده نشد و كودكان پيش دبستاني سطح خوبي از درك و فهم داستان ها را هم چون كودكان كلاس اول از خود نشان دادند. زوكر، مودي و مك كنا (2009) در تحقيقي تحت عنوان "اثرات كتاب هاي الكترونيك در سواد آموزي و بروندادهاي زباني دانش آموزان از قبل از دوره پيش دبستان تا كلاس پنجم" بدين نتيجه دست يافتند كه تاثيرات كتاب هاي الكترونيكي بر بروندادهاي مرتبط با درك و فهم اندك بوده و تنها دو مورد به نتايج مرتبط با رمزگشايي دست يافتند كه منجر به جلوگيري از نتيجه گيري قطعي مي شود و هم چنين برخي ويژگي هاي تعاملي كتاب هاي الكترونيكي موجبات پشتيباني از درك و فهم را فراهم كرده در حالي كه ساير ويژگي هاي ناهمخوان ممكن است مانع از درك و فهم شوند. شلبورن (2009) در تحقيقي تحت عنوان "استفاده از كتاب الكترونيك در يك كتابخانه دانشگاهي" بدين نتيجه رسيد كه پذيرش كتاب هاي الكترونيكي به سطحي رسيده است كه منجر به يك سرويس ويژه كتابخانه اي شود و هم چنين استفاده از كتب الكترونيكي با سرعت زيادي در حال افزايش است. كاروس، استارك و مندي (2009) در تحقيقي تحت عنوان "تاثيرات يادگيري مشاركتي و بازخوردها بر يادگيري الكترونيك بر طبق آمار" بدين نتيجه دست يافتند كه مداخله در بازخوردها به وضوح از يادگيري الكترونيك حمايت مي كند و اين بازخورد به ويژه براي دانش آموزان با پيشينه علمي ضعيف اثبات شد اما مشاركت و همكاري نتايج يادگيري را ارتقا نبخشيد هر چند كه در مرحله يادگيري عملكرد گروه نسبت به عملكرد فردي برتري داشت. هم چنين يادگيري مشاركتي به افزايش عملكرد وشايستگي از پيش تصور شده منجر شد كه احتمالا اثر جمعي اثر هاله اي بر خودكارآمدي بود. شامیر (2009) در تحقیقی تحت عنوان "فرایندها و نتایج مشترک با کتاب الکترونیک برای ترویج سواد آموزی فوری درکودکان پیش دبستانی" بدین نتیجه دست یافت که بین فرایند استفاده از کتب الکترونیکی و نتایج آموزشی (سواد آموزی) ارتباط وجود دارد. هرنون و همكاران (2007) در تحقيقي تحت عنوان "استفاده از كتاب الكترونيكي توسط دانشجويان ليسانس رشته هاي اقتصاد، ادبيات و پرستاري" دريافتند يك ارتباط خاص و ويژه بين ناشران، فروشندگان، تدوين كنندگان محتوا،‌ مدرسان كلاس و كتابداران براي ترويج استفاده موثر از كتاب الكترونيكي وجود دارد. معافیان (1392) درتحقیقی تحت عنوان "بررسی تاثیر آموزش ترکیبی (الکترونیکی و معمول) بر یادگیری و خودکارآمدی دانشجویان پرستاری در درس مراقبت های ویژه قلبی و عروقی سال90" بدین نتیجه دست یافت که با توجه به نارسایی های سیستم فعلی آموزش و روش های سنتی در آماده نمودن دانشجویان و با استناد به نتایج مطالعه، استراتژی آموزش ترکیبی نه تنها در جهت افزایش عمق یادگیری و کارآمدی پرستاران توصیه می شود بلکه می تواند برنامه ریزان را در مدیریت بیماری های قلبی و ارتقای خدمات دانش آموختگان حمایت نماید. مجیدی (1392) در تحقیقی تحت عنوان "مقایسه تاثیر دو روش یادگیری الکترونیک و کارگاهی بر دانش و عملکرد دانشجویان پرستاری در کنترل عفونت های بیمارستانی" بدین نتیجه دست یافت که هم از روش کارگاهی و هم از روش یادگیری الکترونیک در آموزش مهارت ها به دانشجویان پرستاری استفاده نمود. ولی به نظر می رسد ترکیب این دو روش آموزشی ممکن است سطح دانش را برای دستیابی به مهارت بیشتر تسهیل کند. زارعي زواركي و غريبي (1391) در تحقيقي تحت عنوان "تاثير آموزشي چند رسانه اي بر ميزان يادگيري و يادداري رياضي دانش آموزان دختر كم توان ذهني پايه چهارم شهر اراك" بدين نتيجه دست يافتند كه نتايج به دست آمده از اين پژ‍وهش برتري ميزان يادگيري و يادداري دانش آموزاني كه مطالب را از طريق چند رسانه اي آموزشي دريافت كرده بودند نشان داد. بنابراين پيشنهاد مي شود كه در تدريس و يادگيري رياضيات براي اين دانش آموزان مي توان از چند رسانه اي آموزشي رياضي استفاده كرد. برهانی و همکاران (1391) درتحقیقی تحت عنوان "تاثیر آموزش در محیط مجازی بر نگرش دانشجویان پرستاری نسبت به آموزش مجازی و ارتباط آن با سبک یادگیری" بدین نتیجه دست یافتند که شرکت در یک دوره برنامه آموزش مجازی می تواند نگرش دانشجویان شرکت کننده در این دوره را بهبود بخشد و نگرش نسبت به آموزش مجازی، در افراد با سبک های مختلف یادگیری تفاوتی نداشت. باباتبار درزی و همکاران (1391) در تحقیقی تحت عنوان "مقایسه آموزش مراقبت پرستاری در امداد و انتقال هوایی به دو روش سخنرانی و آموزش الکترونیک" بدین نتیجه رسیدند که به دلیل موثر بودن روش نرم افزار چند رسانه ای در مرحله یادداری و صرفه جویی در وقت، پیشنهاد می شود از این روش در آموزش ضمن خدمت پرستاران استفاده شود. نوحی، خاندان و میرزازاده (1390) در تحقیقی تحت عنوان "تاثیر آموزش الکترونیک بر دانش، نگرش و عملکرد خود مراقبتی بیماران دیابت نوع 2 در شهر کرمان" بدین نتیجه دست یافتند که آموزش الکترونیک موجب بهبود دانش، نگرش و عملکرد خودمراقبتی و هم چنین بهبود میانگین قند خون ناشتا و هموگلوبین گلیکوزیله در بیماران گروه مورد بعد از آموزش گردیده است. به نظر می رسد دلیل آن افزایش نقش فعال بیماران در امر مراقبت از خود باشد، چرا که بیماران نوع جدیدی از ارتباط و آموزش را تجربه کرده و انگیزه آن ها جهت یادگیری و خود مراقبتی افزایش یافته است که با توجه به منافع این شیوه آموزشی طراحی و به کارگیری آن در فرایند آموزش بیماران توصیه می گردد و پرستاران می بایست هر چه بیشتر با این نوع آموزش آشنا شده و از آن جهت آموزش به بیماران استفاده نمایند. سابقی (1390) در تحقیقی تحت عنوان "بررسی مقایسه ای تاثیر دو روش آموزش الکترونیک و سخنرانی بر دانش، نگرش و عملکرد گزارش نویسی پرستاران شاغل در بیمارستان های وابسته به دانشگاه علوم پزشکی کرمان" بدین نتیجه دست یافت که آموزش به روش الکترونیک به عنوان یک روش آموزشی فراگیر محور، موجب افزایش دانش، نگرش و عملکرد گزارش نویسی پرستاران معادل با روش سخنرانی گردید. بنابراین، برای تسهیل اجرای برنامه های آموزش پرستاری می توان از آموزش الکترونیک استفاده کرد. سعیدی نجات و وفایی تبار (1390) درتحقیقی تحت عنوان "تاثیر برنامه های آموزش از راه دور بر موفقیت تحصیلی دانشجویان" بدین نتیجه رسیدند که آموزش مجازی یک روش جدید و موفق آموزشی است که برای دستیابی به اهداف عالیه آن نیاز به تداوم، زمان و ارتقای دسترسی به رایانه و اینترنت در کل جامعه می باشد. توصیه می شود در ابتدای ورود به دانشکده واحد آشنایی با رایانه و اینترنت برای دانشجویان ترم اول ارائه گردد تا بتوان مشکلات ناشی از ارتباط با سایت آموزش مجازی را مرتفع نمود. تدریسی و همکاران (1390) در تحقیقی با عنوان "مقایسه تاثیر آموزش تریاژ به روش سخنرانی و نرم افزار چند رسانه ای بر یادگیری پرستاران" بدین نتیجه رسیدند که نتایج تحقیق بیانگر اثربخشی هر دو شیوه سخنرانی و نرم افزار چند رسانه ای است؛ اما با توجه به ویژگی های آموزش مجازی شامل یادگیری بر اساس علاقه فراگیر، به صرفه بودن، کارآیی، دردسترس بودن، انعطاف پذیری، طراحی مناسب، فراگیر محور و گسترش پذیر بودن، این شیوه موثر توصیه می شود. وطن پرست (1390) در تحقیقی تحت عنوان "مقایسه تاثیر دو روش آموزش مجازی و سخنرانی بر میزان یادگیری شناختی درس پرستاری در اختلالات و مایعات و الکترولیت ها و نگرش نسبت به آموزش مجازی، در دانشجویان کارشناسی پرستاری و مامایی رازی کرمان" بدین نتیجه دست یافت که اگرچه نمرات گروه سنتی در پایان دوره بیشتر از گروه مجازی بود، اما این دو روش در افزایش دانش به یک میزان عمل کرده اند و یافته ها نشان دادند که اجرای برنامه آموزش مجازی قادر بود نگرش دانشجویان شرکت کننده در این دوره را بهبود بخشد. باتوجه به این یافته به نظر می رسد با اجزای هر چه بیشتر برنامه های آموزشی به روش مجازی راهی برای بهبود نگرش و مقدمه ای برای آموزش با کیفیت بهتر در علوم پزشکی باز شود. جعفری لاهیجانی (1389) در تحقیقی تحت عنوان "بررسی تاثیر کتاب های الکترونیکی و چاپی بر میزان یادگیری و یادداری درس زبان انگلیسی" دریافت که میان میزان یادگیری و یادداری از طریق کتاب های الکترونیکی و چاپی تفاوت معنی دار دیده می شود و این تفاوت به نفع گروهی بود که از کتاب الکترونیکی استفاده می کردند. کاوسی، مقدسی و علیزاده (1389) در تحقیقی با عنوان "مقایسه پیشرفت تحصیلی دانشجویان کارشناسی ارشد مدیریت فناوری اطلاعات نظام آموزش مجازی و سنتی در دانشگاه آزاد اسلامی" دریافتند دانشجویان کارشناسی ارشد مدیریت فناوری اطلاعات بهره مند از آموزش سنتی از پیشرفت تحصیلی و میانگین نمرات بالاتری نسبت به آموزش مجازی برخوردارند و اختلاف میانگین در دو شیوه آموزش، در دروس کمی و محاسباتی بیش از دروس کیفی و تئوریک می باشد. بنابراین، بهتر است در توسعه آموزش مجازی در دانشگاه ها رشته هایی را که دروس تئوریک بیشتری دارند در الویت قرار داد تا امکان موفقیت آن ها افزایش یابد. مقدسی و نوروز زاده (1388) در تحقیقی با عنوان "مقایسه سطح دانش، نگرش و مهارت دانشجویان سال آخر دوره کارشناسی ارشد مدیریت فناوری اطلاعات بهره مند از آموزش مجازی و سنتی در دانشگاه آزاد اسلامی" بدین نتیجه رسیدند که بین سطح دانش، نگرش و مهارت دانشجویان بهره مند از آموزش مجازی و سنتی در دانشگاه آزاد اسلامی تفاوت معناداری وجود ندارد. کرمی گزافی، یونسی و عزیزیان (1388) در تحقیقی تحت عنوان "مقایسه میزان تاثیر آموزش آزمایشگاه شیمی به کمک نرم افزار آموزشی و روش سنتی در پیشرفت تحصیلی و نگرش دانش آموزان" بدین نتیجه دست یافتند که هر چند انجام آزمایش به صورت مجازی توسط گروه آزمایش در مقایسه با شیوه سنتی آن در گروه کنترل به همان اندازه در پیشرفت تحصیلی آنان موثر واقع نشده است ولی در افزایش نگرش آنان، در مقایسه با گروه کنترل کاملا تاثیرگذار بوده و انگیزه دانش آموزان گروه آزمایش برای انجام آزمایش در فضای مجازی، در مقایسه با گروه کنترل، افزایش یافته است. مصلی نژاد وسبحانیان (1387) در تحقیقی تحت عنوان "بررسی تفکر انتقادی در دانشجویان آموزش مجازی و سنتی رشته کامپیوتر" بدین نتیجه دست یافتند که با توجه به تقویت تفکر انتقادی در آموزش های مجازی و نظر به مزایای مختلف این نوع آموزش چون اعتماد به نفس، خوداتکایی و یادگیری مستقل، پیشنهاد می گردد که این نوع آموزش در کنار آموزش سنتی و یا جایگزین آموزش دروس تئوری در ارائه دروس دانشگاهی مورد استفاده قرار گیرد. ذوالفقاري و همكاران (1386) در تحقيقي تحت عنوان "تاثير دو روش آموزش الكترونيك و سخنراني بر يادگيري درس بهداشت مادر و كودك دانشجويان پرستاري" بدين نتيجه رسيدند كه آموزش الكترونيك مي تواند براي آموزش بعضي دروس پرستاري بكار گرفته شود. استفاده از روش آموزش الكترونيك با در نظر گرفتن محيط هاي تعاملي مناسب و جذاب ساختن محيط هاي مجازي براي برانگيختن فراگيران توصيه مي گردد. بهادرانی، یوسفی و چنگیز (1385) در تحقیقی تحت عنوان "اثربخشی سه شیوه تدریس مدلاین به دانشجویان پزشکی: آموزش آنلاین، حضوری و تلفیقی" بدین نتیجه رسیدند که احتمالا ترکیبی از آموزش های آنلاین و راهنمایی های حضوری برای گسترش آموزش های الکترونیکی، می تواند اثربخشی قابل قبولی داشته باشد که به هر حال، برای رسیدن به این وضعیت، باید بسیاری از بسترهای سخت افزاری و نرم افزاری در دانشگاه ها توسعه یابد. فراهانی (1380) در تحقیقی با عنوان "بررسی هزینه ها و مقایسه کیفیت آموزش تربیت بدنی در نظام آموزش از راه دور و حضوری" بدین نتیجه دست یافت که به رغم بالاتر بودن نمرات رفتار ورودی دانشجویان حضوری، دانشجویان نظام از راه دور در دروس نظری با ماهیت علوم انسانی و علوم پایه از کیفیت آموزشی بالاتری برخوردارند. فراهانی (1380) در تحقیقی با عنوان "نقش خودآموزی و مطالعه مستقل در یادگیری درس های تربیت بدنی" بدین نتیجه دست یافت که به رغم بیشتر بودن نمرات رفتار ورودی دانشجویان حضوری، دانشجویان نظام راه دور دارای عملکرد تحصیلی بهتری دردروس نظری با ماهیت علوم انسانی و علوم پایه نسبت به گروه حضوری بوده اند و در دروس عملی نیز تفاوت معنی دار آماری بین دو گروه آزمودنی مشاهده نشد. فراهانی (1380) در تحقیقی با عنوان "خودآموزی و مطالعه مستقل و نقش آن در یادداری دانش آموختگان تربیت بدنی" بدین نتیجه دست یافت که به طور کلی مطالعه مستقل و خودآموزی در یادداری دانش آموختگان موثر است و کسانی که تحت شرایط خودآموزی و مطالعه فردی آموزش دیده اند نسبت به گروه حضوری (معلم محور) سطح یادداری بالاتری دارند. فراهانی وفردانش (1380) در تحقیقی تحت عنوان "مقایسه عملکرد تحصیلی دانشجویان تربیت بدنی نظام آموزش از راه دور و حضوری" بدین نتیجه رسیدند که به رغم بیشتر بودن نمرات رفتار ورودی دانشجویان حضوری، دانشجویان نظام راه دور دارای عملکرد تحصیلی بهتری در دروس نظری با ماهیت علوم انسانی و علوم پایه نسبت به گروه حضوری بوده اند و دروس عملی نیز تفاوت معنی دار آماری بین دو گروه آزمودنی مشاهده نشده است. فهرست منابع اصنافي، اميررضا (1384)، "كتابهاي الكترونيكي در كتابخانه‌ها"، مجله الكترونيكي مركزاطلاعات و مدارك علمي ايران، شماره چهارم، دوره چهارم. باباتباردرزی، حسين، فرشی، معصومه، محمودی، حسين، مختاری نوری، جميله(1391)."مقايسه آموزش مراقبت پرستاری در امداد و انتقال هوايی به دو روش سخنرانی و آموزش الکترونيک"، طب نظامی; 14 (1) :27-31. بابائي، محمود(1382). "نشر الكترونيكي"، تهران: مركز اطلاعات و مدارك علمي ايران. بارکر، فیلیپ، مزینانی، علی (1373). "کتابهای الکترونیک و کتابخانه های آینده." تحقیقات اطلاع رسانی و کتابخانه‌های عمومی 4(1): 87-99. بهادراني، مهناز، يوسفي، عليرضا، چنگيز، طاهره(1385). "اثربخشي سه شيوه تدريس مدلاين به دانشجويان پزشكي: آموزش آنلاين، حضوري وتلفيقي"، آموزش در علوم پزشكي; 6(2 (پياپي 16):35-43. پناهی،سيروس(1383)."کتابخانهمجازیوتفاوتهایآنباکتابخانههایالکترونيکیودیجيتالی"،فصلنامهکتاب;شماره٥٤. چاروسه، امين(1387)."كتابخانه ديجيتال"، آموزش مجازي دانشگاه آزاد قزوين. ذوالفقاري، ميترا، مهرداد، ندا، پارسايكتا، زهره، سلماني باروق، نسرين، بحراني، ناصر(1386)."تاثير دو روش آموزش الكترونيك و سخنرانيبر يادگيري درس بهداشت مادر و كودك دانشجويان پرستاري"، آموزش در علوم پزشكي; 7(1 (پياپي 17)):31-39. رضايی, عيسی، نثری، شبنم (1391)."جايگاه کتاب‌های درسی الکترونيک در نظام‌های آموزشی." مجله راهبــردهاي آموزش 5(4): 265-273. زارعي زواركي، اسماعيل، غريبي، فرزانه(1391). "تاثير آموزشي چندرسانه اي بر ميزان يادگيري و يادداري رياضي دانش آموزان دختر کم توان ذهنيپايه چهارم شهر اراک"، روانشناسي افراد استثنايي; 2(5):1-19. سابقی، حکیمه(1390). "بررسی مقایسه ای تاثیر دو روش آموزش الکترونیک و سخنرانی بر دانش، نگرش و عملکرد گزارش نویسی پرستاران شاغل در بیمارستان های وابسته به دانشگاه علوم پزشکی کرمان"،مرکز آموزش بین الملل بم. سعيدي نجات، شهين ، وفايي نجار، علي(1390)."تاثير برنامه ‌‌هاي آموزش از راه دور بر موفقيت تحصيلي دانشجويان"، آموزش در علوم پزشكي; 11(1 (پياپي 30)):1-9. سياوش وهابي، يداله، تدريسي، سيدداوود، قيم، شهناز،عبادي، عباس، دانشمندي، محمد، ثقفي نيا، مسعود(1390)." مقايسه‌ تاثير آموزش ترياژ به روش سخنراني و نرم ‌افزار چند رسانه ‌اي بر يادگيري پرستاران"،پرستاري مراقبت ويژه ; 4(1):7-12. صفوي، سيدعلي اكبر، باوقار، مجيد، غفاري، حسين(1386)." معيارهاي توليد دروس الكترونيكي و استانداردها با توجه به جايگاه آنها در يادگيري الكترونيكي"، پژوهش و برنامه ريزي در آموزش عالي; 13(1 (43)):27-52. عاملي، سعيدرضا(1388)."متن مجازي"، تهران: پ‍ژوهشكده مطالعات فرهنگي و اجتماعي. فراهاني، ابوالفضل(1380)."بررسي هزينه ‌ها و مقايسه كيفيت آموزش تربيت‌ بدني در نظام آموزش از راه دور و حضوري"، حركت; -(پياپي 8):5-25. فراهاني، ابوالفضل(1380). "خودآموزي و مطالعه مستقل و نقش آن در يادداري دانش آموختگان تربيت بدني"، حرکت ; -(پياپي10):5-18. فراهاني، ابوالفضل(1380). "نقش خودآموزي و مطالعه مستقل در يادگيري درس هاي تربيت بدني"، المپيك; 9(4-3 (پياپي 20)):9-22. فراهانی، ابوالفضل، فردانش، هاشم(1380)." مقایسه عملکرد تحصیلی دانشجویان تربیت بدنی نظام آموزش از راه دور و حضوری"، پژوهش و برنامهریزی در آموزش عالی ; 7 (3) :107-134. کافیامامی, مجید. (1383). "فناوری های نو در حوزه نشر: کتاب الکترونیک، مروری برپیدایش، مزایا و معایب." پژوهش ونگارش کتب دانشگاهی9(1): 99-118. كرمي گزافي، عليرضا، يونسي، جليل، عزيزيان، علي (1388). "مقايسه ميزان تاثير آموزش آزمايشگاه شيمي به کمک نرم افزار آموزشي وروش سنتي در پيشرفت تحصيلي و نگرش دانش آموزان"، فناوري آموزش; 4(2):91-99. كوشا،كيوان(1382)."كتابخانه ديجيتالي چيست؟" پاپيروس:6-1. مصلي نژاد، ليلي، سبحانيان، سعيد(1387)."بررسي تفكر انتقادي در دانشجويان آموزش مجازي و سنتي رشته كامپيوتر"، گام هاي توسعه در آموزش پزشكي; 5(2):128-134. مقدسي، جواد، كاووسي، اسماعيل، علي زاده، نادي(1390). "مقايسه پيشرفت تحصيلي دانشجويان کارشناسي ارشد مديريت فناوري اطلاعات نظام آموزش مجازي و سنتي در دانشگاه آزاد اسلامي"، پژوهش هاي مديريت; 23(89):75-86. مقدسي، جواد، نوروززاده، رضا(1388). "مقايسه سطح دانش، نگرش و مهارت دانشجويان سال آخر دوره کارشناسي ارشد مديريت فناوري اطلاعات بهره مند از آموزش مجازي و سنتي در دانشگاه آزاد اسلامي"، مديريت فرهنگي; 3(6):95-106. نوحي، عصمت، خاندان، مريم، ميرزازاده، علي(1390)."تاثير آموزش الکترونيک بر دانش، نگرش و عملکرد خودمراقبتي بيماران ديابت نوع 2 در شهر کرمان"، پژوهش پرستاري; 6(22):73-80. نیکنام، مهرداد(1381). "کتاب الکترونیک." تحقیقات اطلاع رسانی و کتابخانه‌های عمومی 12(1): 3-8. وطن پرست، محبوبه(1390). "مقايسه تاثير دو روش آموزش مجازي و سخنراني بر ميزان يادگيري شناختي درس پرستاري در اختلالات مايعات و الكتروليت ها و نگرش نسبت به آموزش مجازي، در دانشجويان كارشناسي پرستاري دانشكده پرستاري و مامايي رازي كرمان"، دانشگاه علوم پزشكي كرمان. یعقوبی، جعفر(1385). "کتابهای الکترونیکی مفاهیم مزایا و شیوه تهیه." کتابداری و اطلاع رسانی(35): 90-96.ADDIN EN.REFLIST Hernon, P., R. Hopper, et al. (2007). "E-book Use by Students: Undergraduates in Economics, Literature, and Nursing." The Journal of Academic Librarianship33(1): 3-13. Korat, O. (2010). "Reading electronic books as a support for vocabulary, story comprehension and word reading in kindergarten and first grade." Computers & Education55(1): 24-31. Korat, O., I. Levin, et al. (2013). "E-book as facilitator of vocabulary acquisition: support of adults, dynamic dictionary and static dictionary." Reading and Writing: 1-17. Krause, U.-M., R. Stark, et al. (2009). "The effects of cooperative learning and feedback on e-learning in statistics." Learning and Instruction19(2): 158-170. Massey, S., L. Lee, et al. (2012). "The effects of synchronized distance education on anxiety, depression, and academic achievement in first year doctor of pharmacy students in an accelerated curriculum." Currents in Pharmacy Teaching and Learning. Mohammadi, N., V. Ghorbani, et al. (2011). "Effects of e-learning on language learning." Procedia Computer Science3(0): 464-468. Rello, L., G. Kanvinde, et al. (2012). "A Mobile Application for Displaying More Accessible eBooks for People with Dyslexia." Procedia Computer Science14(0): 226-233. Rienties, B., N. Brouwer, et al. (2013). "The effects of online professional development on higher education teachers' beliefs and intentions towards learning facilitation and technology." Teaching and Teacher Education29(0): 122-131. Salameh, B., N. A. Gomaa, et al. (2012). "Effect of An E-learning Program on The Quality of life of Patients With Coronary Heart Disease." Procedia - Social and Behavioral Sciences55(0): 284-293. Segal-Drori, O., O. Korat, et al. (2013). What Can Better Support Low SES Children’s Emergent Reading? Reading e-Books and Printed Books with and Without Adult Mediation. Technology as a Support for Literacy Achievements for Children at Risk, Springer: 59-71. Shamir, A. (2009). "Processes and outcomes of joint activity with e‐books for promoting kindergarteners' emergent literacy." Educational Media International46(1): 81-96. Shamir, A. and I. Shlafer (2011). "E-books effectiveness in promoting phonological awareness and concept about print: A comparison between children at risk for learning disabilities and typically developing kindergarteners." Computers & Education57(3): 1989-1997. Shelburne, W. A. (2009). "E-book usage in an academic library: User attitudes and behaviors." Library Collections, Acquisitions, and Technical Services33(2–3): 59-72. Smeets, D. J. H. and A. G. Bus (2012). "Interactive electronic storybooks for kindergartners to promote vocabulary growth." Journal of Experimental Child Psychology112(1): 36-55. Wang, P.-Y. and H.-F. Wang (2013). The effects of e-book interactivity design on 4th graders’ language learning. World Conference on Educational Multimedia, Hypermedia and Telecommunications. Woody, W. D., D. B. Daniel, et al. (2010). "E-books or textbooks: Studentsprefer textbooks." Computers & Education55(3): 945-948. Zahed-Babelan, A., E. Ghaderi, et al. (2011). "Attitudes of University Applicant's toward Distance Education." Procedia - Social and Behavioral Sciences30(0): 1926-1929. Zucker, T. A., A. K. Moody, et al. (2009). "The effects of electronic books on pre-kindergarten-to-grade 5 students' literacy and language outcomes: A research synthesis." Journal of Educational Computing Research40(1): 47-87.